preview

1) Układ Słoneczny Słońce, planety, planetoidy, księżyce, komety.

Słońce powstało około 4,5 miliarda lat temu i niczym nie wyróżniało się od innych gwiazd. Dookoła niego powstał system planetarny. 1 dopiero wtedy dało ono wraz z Ziemią początek życiu na naszej planecie.

Słońce jest kulą gazową o promieniu ponad 700000km złożoną w dużej mierze z wodoru (92%) i helu (7,8%). Pozostałe 0,2% to takie pierwiastki jak węgiel, azot, tlen i żelazo. Na powierzchni Słońca panuje temperatura 5800K. Gwiazda wypromieniowuje z siebie energię sięgającą 400 milionów gigawatów. Energia ta wysyłana jest przez Słońce w postaci dwóch rodzajów promieniowania. Pierwszym z nich jest promieniowanie widzialne-światło białe, natomiast drugi typ promieniowania to promieniowanie nicwidzialne-podczerwone.

Powierzchnia Słońca pokryta jest ciemnymi plamami, których średnica może sięgać lOOOOkm. Ilość tychże plam zmienia się w ciągu jedenastoletniego cyklu. Plamy te wypromieniowują więcej energii niż inne części Słońca i właśnie dlatego, że są aktywne posiadają ciemną barwę. Temperatura plam jest średnio o 2000K niższa niż temperatura pozostałej powierzchni Słońca. Te aktywne strefy są częstymi miejscem występowania gwałtownych zjawisk erupcyjnych. W wyniku takich eksplozji w przestrzeń kosmiczną są wyrzucane ogromne ilości gazu z niesamowitą prędkością lOOOkm/s.

Wysoka strefa atmosfery słonecznej nazwana została koroną. Korona podgrzana do 1 miliona stopni Celsjusza emituje głównie promieniowanie rentgenowskie. W pewnych miejscach korona nie jest utrzymywana przy powierzchni i ucieka w przestrzeń międzyplanetarną. Zjawisko to powoduje wiatr słoneczny, który w okolicy Ziemi ma prędkość około 400km’s. Przez taką utratę gazu Słońce traci jedną miliardow-ą część swojej masy na 100000 lat. Szacuje się, że w przeciągu 4,5 miliarda lat jasność Słońca wzrosła o 40%. Wewnątrz Słońca panuje ogromna temperatura sięgająca 15 milionów stopni Celsjusza, oraz zachodzą tam przez cały' czas reakcje termojądrowe, które polegają na zamianie wodoru w hel.

Za około 5 miliardów lat większość wodoru w^r jądrze Słońca zamieni się w hel, wtedy jądro pod wpływem własnego ciężaru zacznie się zapadać. Wodór otaczający jądro zapali się a energia temu towarzysząca spowoduje powiększenie rozmiaru Słońca, które zmieni się w czerwonego olbrzyma, który' swoją objętością będzie mógł pochłonąć nawet Ziemię. Po jakimś czasie warstwy zewnętrzne zostaną odrzucone w przestrzeń a pozostanie samo jądro, słabo świecące jako biały karzeł.

PLANETY to ciała niebieskie o średnicach większych niż 1000 km, obiegające gwiazdę i nic mające własnych źródeł energii promienistej, widoczne dzięki oświetleniu ich promieniowaniem gwiazdy. Planety w Układzie Słonecznym można podzielić na dwie, wyraźnie się różniące kategorie.

•    Pierwsze cztery planety: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars (wewnętrzne lub ziemskie) są planetami skalistymi, rozmiarami i składem są dość podobne do Ziemi.

•    Pozostałe cztery planety: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun (zewnętrzne lub jowiszowe) mają podobną budowę, ponieważ są planetami gazowymi lub płynnymi, znacząco większymi od planet skalistych, złożone głównie z materiału gazowego: wodoru, helu, amoniaku i metanu. Cechą wspólną jest również występowanie wokół tych planet pierścieni lodowo-skalnych.

Merkury -powierzchnia Merkurego jest równinno - wyżynna, pokryta licznymi kraterami i poprzecinana charakterystycznymi skarpami (do wys. 3 km i dł. 500 km). Największa wyżyna na planecie - Caloris Basin (Równina Upału), otoczona jest pierścieniem górskim o średnicy 1400 km. Jest to pozostałość po uderzeniu wielkiego meteorytu. Po stronie zwróconej ku Słońcu temperatura osiąga na nim 400C, ale w nocy spada aż do -170C. Atmosfera planety jest bardzo rozrzedzona, a pole magnetyczne stosunkow-o silne.

Wenus (Hesperos, Jutrzenka, Gwiazda Poranna, Gwiazda Wieczorna). Jest to drugi, po Księżycu, pod względem jasności obiekt na nocnym niebie.

Wenus ma skalistą powierzchnię, a na niej rozległe równiny, wyżyny, góry, wulkany i kratery. Obserwuje się aktywność wulkaniczną, temperatura ok. 400stC.

Planetę otacza gruba, nieprzezroczysta atmosfera zawierająca głównie dwutlenek węgla (96%). Występujące w niej mgły (zawiesiny kwasu siarkowego, solnego i fluorowodorowego) powodują deszcze kwasów.

Ziemia jest trzecią według oddalenia od Słońca planetą Układu Słonecznego, jedyną zamieszkałą przez ludzi.

Ziemia obiega Słońce po elipsie w czasie 365 dni 6 h 14 min 24 s, przebywając drogę około 936 min km ze średnią prędkością 30 km/s. Nachylenie płaszczyzny równika do płaszczyzny ekliptyki wynosi 23°27’, półoś wielka orbity' 149,6 min km, czas pełnego obrotu Ziemi wokół własnej osi 23 h 56 min 4 s, promień równikowy 6378,245 km, promień biegunowy 6356,863 km, masa 5,975 • 1024 kg, średnia gęstość 5,52 g/cm3, przyspieszenie na powierzchni Ziemi około 9,7805 m/s2.

Informacje o budowie wnętrza Ziemi są uzyskiwane głównie dzięki badaniom przebiegu fal sejsmicznych w jej wnętrzu. Badania te umożliwify wyróżnienie koncentrycznych stref Ziemi - geosfer: skorupy ziemskiej, płaszcza Ziemi, jądra Ziemi (wewn. i zewn.). Skorupa ziemska wTaz z górną częścią płaszcza (tzw. płaszczem litosferycznym) tworzy skalną powłokę zwaną litosferą. Materia poszczególnych geosfer ma różne właściwości fizyczne: na granicy geosfer obserwuje się skokowe zmiany prędkości fal sejsmicznych (tzw. nieciągłości: Mohorovićicia, Golicyna, Gutenberga) związane ze zmianami składu chemicznego lub stanu fazowego ośrodka.