Print0017 TIF

ROZWÓJ FIZYCZNY DZIECI I MŁODZIEŻY 17

łości w wieku dojrzałym (czterokrotnie większe niż u dzieci bez nadwagi) oraz przedwczesnego rozwoju miażdżycy.

W praktyce klinicznej wyróżnia się otyłość:

— prostą (pierwotną) — nadmiar tkanki tłuszczowej jest skutkiem zachwiania równowagi między podażą energii a jej wydatkowaniem przez organizm;

— wtórną — towarzyszy ona różnym zaburzeniom i zespołom chorobowym; nadmiar masy ciała jest skutkiem uszkodzenia układów regulujących pobieranie i wydatkowanie energii.

Kryteria otyłości

Najczęściej stosowane metody określania stopnia otyłości polegają na ocenie proporcji wysokości i masy ciała na podstawie:

— siatek centylowych — pozycja masy ciała przekracza o co najmniej 2 pasma centylowe pozycję wysokości ciała;

— siatek standardowych — różnica między wysokością i masą ciała przekracza dwa odchylenia standardowe;

— obliczania procentu należnej masy ciała w stosunku do aktualnej wysokości ciała; 115—120% traktowane jest jako nadwaga i otyłość;

— ilorazowych wskaźników wagowo-wzrosto-wych; np. wskaźnika Queteleta II — BMI (Body Mass Index):

_ _ _ masa ciała w kg

BMI = --

(wysokość ciała w m)~

Bardziej obiektywnym kryterium otyłości może być pomiar stopnia otłuszczenia. Najczęściej w praktyce stosuje się pomiar grubości fałdów skórno--tłuszczowych za pomocą fałdomierza (kalipera) o stałym nacisku (10 g/mm).

Leczenie otyłości u dzieci jest trudne, czasochłonne i mało skuteczne. Polega na zwiększeniu wydatkowania nadmiaru energii (zmagazynowanej w organizmie w postaci tkanki tłuszczowej) przez ograniczenie jej podaży w pokarmach (dieta ubogokało-ryczna) i wzmożoną aktywność fizyczną.

Niskorosłość

Niskorosłość (hipostatura), czyli niedobór wysokości ciała, rozpoznaje się u dzieci, których wysokość ciała zlokalizowana jest poniżej 10 centyla lub 1,5 odchylenia standardowego. Towarzyszy wielu chorobom: chromosomowym (np. zespół Downa, Turnera); zaburzeniom hormonalnym (najczęściej so-matotropinowa niedoczynność przysadki); przewlekłym chorobom układu pokarmowego (np. celiakia), nerek (przewlekła niewydolność nerek).

Najczęstszą postacią jest prosty niedobór wysokości ciała (hipostatura simplex). Może być on uwarunkowany czynnikami genetycznymi — niski wzrost jednego lub obojga rodziców — niskorosłość konstytucjonalna. W wielu przypadkach nie udaje się ustalić przyczyny niskorosłości. Może towarzyszyć jej:

— wczesne wystąpienie pokwitania, małe tempo wzrastania w czasie skoku pokwitaniowego i wczesne zakończenie wzrastania;

— harmonijnie zwolnione tempo wzrastania i dojrzewania (szkieletowego, płciowego).

Niskorosłość może stwarzać poważne problemy u chłopców, zwłaszcza w drugiej dekadzie życia. Może być przyczyną zmniejszenia poczucia własnej wartości, nieakceptacji swego wyglądu (dysmor-fofobia).

Nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju

Nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju (NZOR)¹ wyodrębniono w celu określenia stanów opóźnienia rozwoju, w których:

— nie stwierdza się chorób organicznych (genetycznych, metabolicznych i układowych);

— pierwotną przyczynę upośledzenia rozwoju stanowią różnorodne nieprawidłowości w środowisku, w którym wychowuje się dziecko.

Kryteria diagnostyczne

1. Nieprawidłowe wzrastanie — masa, wysokość ciała i obwód głowy poniżej 3 centyla lub wyraźnie zmniejszenie się ich przyrostów.

2. Opóźnienie: rozwoju motorycznego i psychospołecznego, dojrzewania szkieletowego i płciowego oraz współistnienie charakterystycznego zachowania, np. u dzieci starszych zaburzenia łaknienia i zachowań związanych z jedzeniem, zaburzenia snu, opóźniona lub zaburzona kontrola zwieraczy, opóźnienie rozwoju umysłowego, mowy; różnorodne postaci zaburzeń zachowania.

3. Zwiększenie przyrostów masy ciała i tempa rozwoju po hospitalizacji lub umieszczeniu dziecka w innym środowisku.

4. Istnienie różnorodnych nieprawidłowości w środowisku dziecka.

5. Wykluczenie organicznych przyczyn upośledzających rozwój dziecka.

Etiologia i patogeneza

Powszechnie uważa się, że pierwotnym czynnikiem etiologicznym w NZOR są nieprawidłowości w środowisku psychospołecznym dziecka, w tym głównie interakcji matka — dziecko. Przyczyna zaburzeń tej interakcji tkwi w różnorodnych odchyleniach w rozwoju osobowości i zdrowiu psychicznym matki, np. depresja, lęk, niedojrzałość emocjonal-

W piśmiennictwie w jęz. ang. oraz w praktyce pediatrycznej w wielu krajach najczęściej określa się ten zespół terminem failure to thrive. Używane są także inne określenia, m.in.: zaniedbania ze strony matki (maternal deprivation), karłowatość psychospołeczna (psychosocial dwarflsm), reaktywne zaburzenia więzi (reactive attachement disorders).