ScanImage265

26 Społeczeństwo jednowymiarowe

klasowych ujawnia swą ideologiczną funkcjcrjjcżeli pracownik i jego szef lubią ten sam program telewizyjny i odwiedzają tc same miejscowości wypoczynkowe, jeżeli maszynistka ma równie atrakcyjny makijaż jak córka jej pracodawcy, jeśli Murzyn posiada Caclillaca, jeśli oni wszyscy czytają te samą gazetę, to takie upodobnienie nie wskazuje na zanikanie klas, lecz na to, w jakim zakresie potrzeby i ich zaspokajanie, służące zachowaniu Establishmentu, są wspólne dla podstawowych grup ludności.

Rzeczywiście, ⁽w najbardziej rozwiniętych obszarach współczesnego społeczeństwa przeszczepienie potrzeb społecznych na indywidualne jest tak skuteczne, że różnica między nimi wydaje się czysto teoretyczna.J Czy można faktycznie odróżnić (środki przekazu jako instrumenty informacji i rozrywki od środków przekazu jako narzędzi manipulowania i indoktrynowania? Samochód jako utrapienie — od samochodu jako wygody? Okropieństwo funkcjonalnej architektury — od jej komfortu? Pracę na rzecz obrony narodowej -— od pracy dla zysku korporacji? Prywatną przyjemność — od handlowej i politycznej użyteczności związanej ze zwiększającym się przyrostem naturalnym?

Znowu stajemy wobec jednego z najbardziej drażliwych aspektów rozwiniętej cywilizacji przemysfowejg racjonalnego charakteru jej irracjoilalności, Jej produktywność i wydajność, zdolność do pomnażania i rozpowszechniania komfortu, do przekształcania marnotrawstwa w potrzebę, a zniszczenia — w tworzenie, zakres, w jakim ta cywilizacja przekształca świat uprzedmiotowiony w przedłużenie ludzkiego umysłu i ciała sprawia, że samo pojęcie alienacji staje się wątpliwe. Ludzie rozpoznają się w swych towarach; odnajdują swoją duszę we własnym

1. Nowe formy kontroli

samochodzie, sprzęcie hi-fi, wielopoziomowym mieszkaniu. wyposażeniu kuchennym. Zmienia się sam mechanizm wiążący jednostkę z jej społeczeństwem, a społeczna kontrola zakorzenia się w nowych potrzebach, które wytworzyłam

'..........J.-**##*

Panujące formy kontroli społecznej są formami technologicznymi w nowym sensie. Z pewnością techniczna struktura i skuteczność aparatu produkcyjnego stanowiły, w okresie nowożytnym, główny instrument podporządkowywania ludzi ustanowionemu, społecznemu podziałowi pracy. Go więcej, takiej integracji zawsze towarzyszyły bardziej jawne formy przymusu: utrata środków do życia, wymiar sprawiedliwości, policja, siły zbrojne. 'Tak jest nadal. Jednak w obecnym okresie kontrola technologiczna jawi się jako samo ucieleśnienie Rozumu dla dobra wszystkich społecznych grup i interesów;— w takim zakresie, że li wszelki sprzeciw wydaje się irracjonalny a jakiekolwiek przeciwdziałanie — niemożliwe^

Nic zatem dziwnego, że w najbardziej rozwiniętych obszarach tej cywilizacji społeczna kontrola podlega in-trojekcji tak głęboko, że nawęt indywidualny protest jest już skażony u swych źródeł. - Intelektualna i emocjonalna odmowa tego, by „iść razem”, jawi się jako neuroza i niemoc. Jest to społccznopsychologiczny aspekt politycznego wydarzenia, które cechuje współczesność: odchodzenia sił historycznych, które w poprzednim etapie rozwoju społeczeństwa przemysłowego reprezentowały, jak się wydawało, możliwość nowych form istnienia.

Jednak termin „introjekcja” nie opisuje już, być może, sposobu, w jaki sama jednostka odtwarza i utrwala zewnętrzną kontrolę spełnianą przez jej społeczeństwo. Introjekcja sugeruje różnorodność względnie spontanicz-