SDC13934

130 Teoria woli twórczej

więc rację Riegl, że historyk nie może rezygnować z badania procesów rozwoju także formy artystycznej i związanych z tym problemów podstawowych, ale nie powinien się do nich ograniczać ^m, JStyl nie jest pojęciem ani genetycznym, ani Ideologicznym, nie jest nadany z góry artyście, ani nie przyświeca mu jako cci. Nie jest też ustalonym z góry pojęciem gatunkowym, któremu podporządkowane są określone zjawiska, ani logicznym pojęciem nadrzędnym, z którego mogłyby być wyprowadzone inne pojęcia — jest raczej dynamicznym pojęciem względnym, zmiennym wswych tre^^łT^t^^sHajtujii się nieomal z każdym dzie-lęm⁷'- Zrozumieć pojęcie stylu można dopiero „gdy się rozumie, 70 ma się do czynienia zc strukturami, to jest ani z konkretnymi przed miotami, ani z czystymi konstrukcjami abstrakcyjnymi^ Spontaniczności i irracjonalności psychicznych mechanizmów przeciwstawiają się takie zjawiska historyczne, jak tradycja, konwencja, poziom rozwoju techniki, dopuszczalne efekty artystyczne, znaczące reguły smaku, aktualna tematyka dzieł sztuki i inne obiektywne, racjonalne, ponadindywidualne cele —i one dopiero stwarzają wraz z każdorazowymi mechanizmami psychicznymi to, co rozumiemy pod słowem «styl». Zjawisko tejże samej struktury, przy zamianie konkretnych wszystkich jej cech, zostało — jak wiadomo — zaobserwowane przez gestaltystów i przez nich szczegółowo opisane. Tak zdobyte wyniki, okazu ją się obowiązujące także przy analizie pojęcia stylu, które (w terminologii ge-staltystów) jest wyraźnie -pojęciem postaciowym*. Poznajemy na przykład melodię, choć gramy ją w innej tonacji. Po czym ją poznajemy? Wszystko, co słyszymy jest inne, melodia jednak pozostała. Ujmujemy ją właśnie jako strukturę. Ta ostatnia nie jest więc mniej realna, niż rzeczywiście rozbrzmiewające tony, choć nie odpowiada jej nic, co by dało się objąć zmysłami. Istnieje więc bez wątpienia i niedwuznacznie styl renesansu, choć istnieje on w całkiem inny sposób, niż na przykład dzieła Leonarda czy Rafaela" *».

Wydaje się, że Hauser porusza tu rzeczy niezmiernie istotne.

^Ł’* A Hwncr, KUr»ltjłJłUO*OpHi«[.-.| flP. clU, ». J55. ■ Ibid- «. S3J ] OS.

do których powrócę jeszcze w zakończeniu książki. Chodzi o to. te jednak styl ma byt „realny" i te jego istotą jest struktura formalna, istniejąca jednak jakby „ponad" konkretnymi formami dzicln sztuki. Pojęcia podstawowe Riegla ł Wólfflina, ich Jorma-listyczne" analizy miały na celu uchwycenie tego właśnie fenomenu i to pozostało ich trwałą zdobyczą. Inną sprawą jest zagadnienie woli twórczej i uchwycenie sensu tego pojęcia. Jego interpretacją Hauser właściwie się jiic zajął — usiłowała rozwinąć Je historia sztuki XX wieku.