skanuj0007 (38)

IX_Zamknięcie tematu ludowego w Bartku Zwycięzcy (wizerunek chłopa polskiego, problem gatunku)

(źródła: T. Buinicki, J. Maciejewski. Wielkopolskie opowiadania Henryku Sienkiewicza)

1.    Geneza i czas powstania: związek z publicystyką i prasą, która zamieszczała liczne redaktorskie artykuły i korespondencje na temat Wielkopolski. Prus i Bismarka; 1882 r.; Maciejewski wyróżnia trzy okresy:

-    pierwszy to pobyt Sienkiewicza w Wielkopolsce (w Poznaniu i na poznańskiej prowincji wiejskiej i małomiasteczkowej) na 2 lata przed rozpoczęciem druku Bartka..., tj. od 9 kwietnia do 18 maja 1880 r. to okres bezpośredniej obserwacji wielkopolskiej rzeczywistości; drugi okres od 19 inaja 1880 do połowy lutego 1882 r. (tj. do chwili rozpoczęcia pisania utworu), a trzeci od połowy lutego do 10 maja 1882 r. to czas pisania i drukowania: druk w dwu dziennikach: krakowskim „Czasie" (od 28 kwietnia 1882 do 11 maja 1882) i warszawskim „Słowie" (1 maja do 13 maja 1882)

-    czas powstania i fazv jego redakcji: pierwsza redakcja pierwszej połowy utworu napisana w lutym i na początku marca 1882. potem przerwa (wyjazd do Krakowa i choroba); druga połowa i ostateczna redakcja pierwszej połowy napisana w ostatnim tygodniu kwietnia, a ok. 25 kwietnia Sienkiewicz zmienił pierwsza koncepcję zakończenia: zamiast optymistycznego - pesymistyczne; czyli pisać zaczął miedzy 18 styczniem a 25 lutym

2.    Temat, problematyka utworu, miejsce akcji:

-    aktualny temat; tematyka Bartka miała pionierskie znaczenie w dziedzinie artystycznego pokazania niebywale aktualnej w roku 1882 sprawy politycznej, ważnej z punktu widzenia ogólnonarodowego

-    problematyka wielkopolska (to novum); to pierwszy wybitniejszy utwór poruszający problemy naszych ziem zachodnich (stąd lileracko-nowatorskic znaczenie)

-    aktualna w 1882 r. sprawa polityczna ważna z punktu widzenia ogólnonarodowego, jaką była problematyka pruska: polityka bismarkowska w pierwszym dziesięcioleciu po wojnie francusko-pruskięj. „Kulturkampf’ - germanizacja administracji, instytucji religijnych, szkolnictwa, co oznaczało wynaradawianie ludności chłopskiej i masową emigrację chłopów polskich za granicę pod wpływem klęsk głów' n ie ekonomicznych

-    akcja rozgrywa się w Wielkopolsce i we Francji 1870 r.; to czas wojny francusko-pruskięj i bezpośrednio po niej (tło polityczne, nie tyle społeczne); obejmuje dwa kręgi motywów: przygody Banka Słowika na froncie oraz jego losy związane z przeciwpolską polityką pruska po wojnie

3.    Cel, idea Bartka Zwycięzcy

-    nie powstał z inicjatywy samego Sienkiewicza, lecz jako „odpowiedź na zamówienie społeczne" na teksty literackie wymierzone w ucisk zaborcy, a konkretnie na zamówienie kręgu redakcyjnego warszawskiego „Słowa” (Sienkiewicz był red. naczelnym), gdzie aktualne problemy i sprawy polityczne i społeczne, powszechne w publicystyce, chciano podeprzeć o wiele hardziej sugestywną wymową artyzmu utworu literackiego

-    ta publicystyczna geneza i odczuwany przez Sienkiewicza przymus społecznego zamówienia na utwór o tematyce współczesnej (od której chciał odejść) zaważyły na wymowie ideowej i artystycznej Bartka...

-    ostrzegająco proroczy patrioty zm Bartka... '. Podobno pierwotną myślą autora było wykierować swego bohatera na żandarma, pełniącego wiernie swe obowiązki, dopóki mu w kulturkampfie nie przyszło z wyższego rozkazu aresztować księdza. Poczciwo Dusza obudzić się miała w tejże chwili i zrzuciwszy obcą zwycięzcy skórę. Bartek miał wrócić do pierwotnego charakteru i zajęć kmiotka polskiego. (Korespondencja „Tygodnika I lustrowanego”);

-    zmiana pierwotnego pomysłu, w' którym utwór miał się kończyć pomyślnie, optymistycznie, przegięcie na rzecz aktualnej tendencji i powstała jako rezultat tej odmiany dwudzielność tematyki Bartka.... polegająca na odwróceniu proporcji miedzy historycznościa a współczesnością w^: obu częściach

4.    Budowa i kompozycyjny schemat utworu jako rezultat intencji ideowej

-    dwudzielna : fabuła obejmuje 2 kręgi motywów (2 części) o innej tematyce, stylu i miejscu akcji: a. pierwsza część - to partia „historyczna” z lekkim uwspółcześnieniem W' związku z charakterem opisywanego momentu historycznego - przygody Banka Słowika na froncie (mobilizacja, pierwsze zetkniecie się z wojną, podróż przez Niemcy - widok transportów szpitalnych i pociągów /.jeńcami, bitwa pod Gravelotte z wyczynami Barlka-bohatera dnia jako punkt kulminacyjny tej części; dalsze dzieje wojny z epizodem jeńców, tj. drobne przygody z drugą sceną podstawową spotkaniem z wziętymi do niewoli jeńcami-rodakanii); widać w' tej części wyraźnie szeroki oddech epika, jego pasję opisową, niebywały kunszt we wzbudzaniu emocjonalnych przeżyć i patetycznych nastrojów wśród czytelników; technika relacji naocznego świadka, który widzi i pamięta każdy ruch rozszalałego chłopa, stosowana konsekwentnie w opisach jego wyczynów, przy zdobyciu chorągwi i baterii armat, stanowi o plastyce wystudiowanej na Homerze, co autorowi nie przeszkodziło sparodiować antycznej inwokacji do Muzy - pisarz ściąga Bartka z wyżyn godnych muzy na padół ziemski: bije Francuzów, jak sam mówi: „Bo to także Niemcy, tylko ścierwa gorsze”.

47