skanowanie0028

.108

w nich i równocześnie z nimi dostrzega mnóstwo cech, których przyjemne przedstawienie może tak osłabić i przytłumić tamto nieprzyjemne, że nie może ono wywrzeć znaczniejszego wpływu na organizm. Zmysły niższego rzędu natomiast: smak, powonienie, dotyk, nie mogą, zetknąwszy się z czymś odrażającym, doznać równocześnie takich dodatnich cech; cecha odrażająca zatem działa sama i z całą mocą, a w organizmie towarzyszy jej daleko silniejszy wstrząs.

Zresztą w naśladowaniu dzieje się z tym, co odrażające, zupełnie to samo co z tym, co brzydkie. Ba, ponieważ to, co odrażające, działa silniej niż to, co brzydkie, tym bardziej więc nie może stać się samo przez się przedmiotem ani poezji, ani malarstwa. Tylko dlatego, że jego działanie zostaje znacznie złagodzone dzięki pośrednictwu słów, ośmielę się twierdzić, że poecie wolno jest użyć przynajmniej kilku odrażających rysów jako dodatku do wzmiankowanych powyżej doznań mieszanych, które wzmocnił już z takim powodzeniem przez użycie brzydoty.

Rzecz odrażająca przysporzyć może śmieszności; albo też wyobrażenie dostojeństwa, godności skontrastowane z czymś odrażającym staje się śmieszne. Mnóstwo przykładów na to znaleźć możemy u Arystofanesa. Na myśl przychodzi mi jaszczurka, która przeszkodziła zacnemu Sokratesowi w dociekaniach astronomicznych (2):

MA©. II pety v Ss ys yv<*>jjW)V [jLsyaX'/)v <xcp7)pś-&y ' Ttt’ aax<y.}.cc(lwTO'j. ETP. Tiv« Tpórcov; y.drznzś (MOI.

MA©. Zt)touvtoc a.ŚTOu Typ <7sXyvyc tap 6Soup Kai Tac TCEpitpopap, owco y.z'/;f)W-voą ’Atz6 Typ ópocpyp viixToip yaXsó>Typ xaTey otcw.

ETP. "Hrr!)yv yaXso>Ty x7.xc/:/inrf»x\. E<oxpr/.Tfji)ę.

Gdyby to, co dostało się do otwartych ust filozofa, nie było obrzydliwe, zniknęłaby śmieszność sytuacji. Najzabawniejsze rysy tego rodzaju zawiera opowiadanie hotentockie Tąuassouw i Knonmąuaiha w „Znawcy”, angielskim tygodniku pełnym humoru, które to opowiadanie przypisuje się lordowi Chester-fieldowi. Wiadomo, jacy brudni są Hotentoci i jak wiele rzeczy uważają za piękne i ozdobne, i święte, które wzbudzają w nas odrazę i obrzydzenie. Zgnieciona chrząstka nosa, obwisłe, aż do pępka opadające piersi, całe ciało nasycone w słońcu pomadą z koziego łoju i sadzy, sploty włosów ociekające smarem, nogi i ramiona owinięte świeżymi jelitami — wyobraźmy sobie to wszystko na przedmiocie płomiennej, pełnej czci, tkliwej miłości; posłuchajmy, jak ktoś wyraża tę miłość w szlachetnych słowach, pełnych powagi i podziwu, i spróbujmy powstrzymać się od śmiechu (3).

Wydaje się, że doznanie odrazy łączy się jeszcze ściślej z doznaniem strachu. To, co nazywamy okropnością (4), jest niczym innym, jak czymś odrażająco straszliwym. Wprawdzie Longinowi (5) nie podobają się w obrazie smutku u Hezjoda (6) te słowa: Typ ex    pivwv guęoa oćov (7), ale mnie się wydaje,

że nie dlatego się one nie podobają, ponieważ to szczegół odrażający, lecz dlatego że jest to szczegół wyłącznie odrażający, nie wywołujący grozy. Longin zdaje się bowiem nie ganić długich poza palce sterczących paznokci (pocxpol JT owyzę, yzi-psacuM U7i7]aav). Wszakże paznokcie takie są niewiele mniej odrażające od kapiącego nosa. Lecz są one jednocześnie straszne, ponieważ to one rozdzierają policzki tak, iż z nich krew na ziemię spływa:

--— ex 7tapsitóv

Aud obcstetfiET’ eoac.e-----.

Kapiący zaś nos nie jest niczym więcej jak tylko kapiącym nosem; doradzałbym tylko owemu smutkowi, aby dobrze zamknął gębę. Przeczytajmy u Sofoklcsa opis nagiej jaskini nieszczęsnego Fiłokteta. Nie ma tu ani jadła, ani jakichkolwiek wygód: jedynie rozdeptany barłóg z suchych liści, niekształtny drewniany kubek, przyrząd do krzesania ognia. Oto całe bogactwo chorego, opuszczonego człowieka! Czym udoskonala poeta ów smutny, przerażający opis? Przydaniem odrazy. «Ach — wzdraga się naraz Neoptolem — suszą się tutaj podarte łachmany, pełne krwi i ropy!» (8).

NE. 'Opw XłVY}v olv:r_tr,<M avi}p<&7Cfc>v Siya.

OA. Ou8’ evSov oly.onoióc ea~i zic 'rpoepr,;

NE, St£'.7CT'Ó ys <puXXdę etę £vocuX1£ovt{ tw.