str 2

Kształtowanie się nowoczesnego wzoru życia rodzinnego 103

Stereotyp rodziny japońskiej

Jednym ze stereotypów na temat Japonii jest stereotyp japońskiej rodziny, w który zresztą zdaje się wierzyć większość Japończyków. W stereotypie tym podkreśla się ważność rodziny dla Japończyka, wzajemną bliskość jej członków, separację świata zewnętrznego sofo od świata domowego ucbi, pilne strzeżenie rodzinnych sekretów, a także koncentrację matki i żony na pracach domowych oraz nacisk kładziony przez nią na wychowanie i kształcenie dzieci. Ta wizja rodziny japońskiej jest często uważana za wieczną i niezmienną, za kwintesencję japońskości. Jest ona nieodmiennie obecna w⁷ każdym serialu opisującym typową japońską rodzinę, a dla wielu Japończyków mabuta no kapoku¹, to obraz życia rodzinnego ukazywany przez reżysera z czułością w każdym odcinku serialu filmowego Ołoko wa tsurai jo (Ciężko być mężczyzną) ’. Nieodłącznym atrybutem życia rodzinnego jest tam niski stół z piecykiem — kotatsu, w⁷okół którego zbiera się rodzina, przy którym odpuszcza się małe, rodzinne grzeszki i wzajemnie się wspiera w trudnych chwilach.

Dlaczego ten stereotyp jest tak trwały, jest innym, interesującym zagadnieniem, natomiast tutaj należy przede wszystkim powiedzieć, że stereotyp ten ukształtował się w okresie Meiji, jest więc stosunkowo świeżej daty. Aby przedstawić okoliczności, w jakich powstał, należy sięgnąć do wcześniejszej epoki, czyli epoki Edo.

Struktura środowiska rodzinnego w okresie siogunatu

W epoce Edo, kiedy rządzili siogunowie z rodu Tokugaw⁷a, Japonia osiągnęła dojrzałą postać społeczeństwa feudalnego. Japoński feudalizm ma głębokie korzenie chińskie, przede wszystkim dzięki wpływom neokonfucjanizmu, będącego nie tylko filozofią, ale i oficjalną ideologią siogunatu. Na to nakładała się rodzima tradycja animistycznej religii sinto oraz - podobnie jak neokonfucjanizm importowana, ale w-’tedy już silnie w Japonię wyrośnięta — tradycja buddyjska.

Japonia epoki Edo reprezentuje interesujący dla socjologa przypadek społeczeństwa, w⁷ którym zasadniczy podział społeczny był związany z podziałem kulturowym. Mówiąc w uproszczeniu, epoka Edo są to dwie Japonie - Japonia kultury samurajskiej (buke), czerpiącej bezpośrednio z kultury⁷ chińskiej (Konfucjusz) i z buddyzmu (który dotarł do Japonii w V w. n.e., przez Chiny i Koreę) oraz Japonia plebejska, czyli chłopsko-mieszczańska (chónin), w której wpływy konfucjańskie są znacznie słabsze,

^:    Dosł.: rodzina pod powiekami - wyidealizowany obraz życia rodzinnego z własnego dzieciństwa.

³    Bohater tej serii filmów, Tora san, grany przez Atsumiego Kiyoshiego, to wędrowny handlarz o zło

tym sercu, który w⁷ każdym odcinku zakochuje się w innej kobiecie i nigdy nie udaje mu się z żadną ożenić. Reżyserem tej niezwykle popularnej serii był Yamada Yóji, który w ciągu 27 lat nakręcił w jej ramach 48 filmów⁷. Skończyła się ona wraz ze śmiercią. Atsumiego w 1996 r., a w dzielnicy Shibamata, z której pochodził i do której zaw⁷sze wracał tytułowy bohater, otwarto muzeum jego imienia.