strona4

16 I. Sr* St*ul*a-<lt»mtiidat

alternatyw jui istniejących. skonwencjonalizowanych. lecz zw-iązanc jest z poszukiwaniem przez nadawcę nowych. jego własnych rozwiązań. jeśli zasób alternatyw w tradycyjnym polu okazuje się w stosunku do intencji mówiącego zbył - według niego - ograniczony. niewystarczający.

Zdaniem zwoknr.ików pragmatycznej teoni stylu leku i jego poszczególne elementy zyskują wartość stylistyczną dopiero w konie kloc - na tle sytuacji komunikacyjnej (np. wypowiedzenie Co to za dzterko? staje się nośnikiem ironu tylko wtedy, gdy zouajc użyte w odniesieniu do osoby docotlej; odczytanie tał, że niesie nacechowanie eksptesywne pozytywne, możliwe jeu jedynie po uwzględnieniu całej makrotytuaeyi - np. gdy wypowiedź pada po jakimi zachowaniu dziecka budzącym podziw).

I.4.S. Semlotyczno-kulturowe ujęcie stylu

W ostatnich latach pod wpływem z jednej Wrony dawniejszych badań etao-lingwistyezajeh (por. E Sapir. B.U Whorf). z drugiej koęnitynrizmu (por. Ł Rnsch. R Lacgacter. O. Lakofl). akcentujących związek języka z kulturą oraz rolę języka w procesach poznawczych czkmieka, pojawiają się w stylistyce tendencje do traktowania stylu jako ponadtrkslowrj struktury znakowej, gdzie uporządkowany system wartości uzyskuje ckspoocnty językowe, należące do różnych poziomów języka: (ocologicznego. morfologicznego, składniowego, leksykalnego.

I tak stylowi potocznemu właściwy jest naiwny realizm, praktyczna racjonal-noW. postawa zdroworozsądkowa, respektująca realia codziennego rycia. Stylowi naukowemu odpowiada założenie obiektywnego istnienia świata i pełnej jego poznawalnego na drodze empirycznej. Styl urzędowy zaś akcentuje formalne aspekty relacji międzyludzkich. Szczególnym zainteresowaniem badawczym cieszy tię w tym podejściu styl potoczny - traktowany jako centrum stylowe, fundament i główna odmiana każdego języka oraz - jak to nazywa J. Bartmiński (1981) - baza dcrywacyjna (lac. dmwsrr - ‘wyprowadzać od czegoś') dla innych stylów, które funkcjonują w jego tle i mogą być objaśniane za jego pomocą (juidwtęr po prostu, mówiąc swoimi siewami, mówiąc najptoiae)").

W polskiej stylistyce zwolennikiem semiolyczno-kullurowego ujęcia stylu są badacze lubelskiej szkoły stylistyki: wspomniany jui J. Bartmiński oraz R. Tokarski i A. Psjdziftska.

1.5. Metody badawcze stylistyki

Stylistyka jest dziś dyscypliną filologiczną, która wypracowali własny warsztat badawczy. Posługuje się właściwymi sobie metodami: od metod strukturalno-funkcjonalnych i metod stylistycznej semantyki językoznawczej, aż do metod gramatyki stylistycznej, statystyki i teorii tekstu. Omówmy je pokrótce.

Metody tlnikluralno-fuokcjołialM stylistyki skoncentrowane M na poszukiwaniu formalnych wyznaczników stylu oraz na opcuc ich funkcji- Tekst traktowany jest jako konstrukcja, w której elementy znajdują się we wzajemnych dynamicznych związkach.

Metody styłiMycziKj semantyki językoznawczej ograniczają badaczy do obszaru słownictwa. Wyzyskują oni teorie semantyczne, np. teorię poła wyrazowego, semantyki kognitywnej (por. Tabakowska 1993. Tokarski 1990, Kw iatkowska 1999), do badania cksprcsywrxrfa poetyckiej lub właśawolci stylistycznych tekstu użytkowego Metody odwołujące się do teorii semantycznych stosują na przykład w opisie stylu Cypriana Kamila Norwida autorzy skupieni wokół Pracowni Słownika Języka Cypriana Kamiia Norwida na Uniwersytecie Warszawskim (por. np. Puzynina 1990) lub w Ośrodku Prasoznawczym w Krakowie (por. np Pisarek 1967).

Najpełniejszy wykład dotyczący metod gramatyki stylistycznej czytelnik znajdzie w książce T. Skuhalanki Wptwadzerut do gramatyki stylistycznej (1990). Przykłady analiz stylistycznych z ich zastosowaniem obecne są na przykład w opracowaniach zbiorowych: Studia nad składnię polszczymy mówione/, pod red. S. Grabiasa. J. Mazura i K. Pisarkowej (1978) oraz w opcacowanłu pod red. T Skuhalanki, Stylistyczna akomodacpt rysiemu gramatycznego (1988).

Gramatyka stylistyczna jest komplementarna wobec stylistyki leksykalnej Ujmuje tekst w perspektywie procesu (operatywnym narzędziem opisu jest w tym ujęciu pojęcie procrai nyfarwdrroto). a nic produktu. Ważną kategorię opisu stosowaną w tej orientacji metodologicznej stanowi pojęcie mkamodacji styłistyczjtej Wartość stylistyczna bywa bowiem z jednej strony utrwalonym kom-pooentem znaczenia jednostek językowych, z drugiej jednak - jednostki językowe mogą tę wartość zdobywać dopiero w kontekście Zjawiska gramatyczne często nae dysponują pryma mym nacechowaniem stylowym. Przedmiotem zainteresowania badaczy tej orientacji w stylistyce są właśnie sposoby nabywania przez elementy językowe wartości stylistycznej w kontekście, czyli mechanizmy alomodacji uyłiśtyczntj. W procesie komunikacji akoenodacja może być oparta na scfckcji i odwzorowaniu (wyzyskaniu peymamego nacechowania) albo (i to dla tej szkoły uprawiana stylistyki bardziej interesujące) może polegać na zmiank (intensyfikacji, redundancji, substytucji, konuminacji) struktur językowych (np. rozszerzenie zakresu stosowana form wołacra w poezji M. Białoszewskiego: Błdriczr. szafo'.). Metody gramatyki stylistycznej okazują się przydatne w analizach stylistycznych zarówno tekstów artystycznych (pot. Mikołajczak 1983. ślóurska 1995), jak i użytkowych: oficjalnych (por. Kurzowa (red.) 1991) oraz potocznych (por. Skubalanka 1978).

Począwszy cxl lat 50, stylistyka wykorzystuje w badaniach statystykę (por. Maycnowa (red.) 1968). Owocuje to powstawaniem analiz stylistycznych różnego typu tekstów: od artystycznych (por. Sambor 1969), po użytkowe (por. Zazębi-na 1985. Pisarek 1972). dokonywanych na podstawie syntezy danych liczbowych Efektem zastosowana metod statystycznych w stylistyce są powstające listy