szukanie�rbarzyncy005

18

sam sobie>.ieślLicst-do lego stopnia wspaniałomyślny, że zapoznaje różnicę między uniwersalizmem i.ckśkluzywnością, między tolerancją i nietolerancją, mięgzy sobą samym i barbarzyńcą; przeczy sam sobie, jeśli, nic chcąc ulcc^ pK5kuśom barbarzyństwa. daje jjn.n y. m prawo bycia barbarzy ńcami.

"Tym, co tu głoszę jest przeto sceptycyzm mekonsckwcntny i uniwersalizm niekonsekwentny, mianowicie takiTktóry unika antynomii przez to, iż nie rozciąga się poza granicę, gdzie różnica między nim samym i barbarzyństwem jest zatarta.

Tyle w tym kontekście powiedzieć, to przyświadczyć wyższość kultury euro-pejskiej jakp_kultury,. która wytworzyła j umiafa przechować niepewność Względem własnych swoich norm. Wierzę zatem, żc .^J^otnc^powcKly. żeby w tym sensie ducha europocentrycznego chronić. Zakłada się w tym wiara, żc hicktórej>wpistc wamrścrtej ku 1 tury - mianowicie jej umiejętności samókry-tycznc — nie tylko nadają się do obrony, ale powinny być krzewione, a także, żc zHeffnicjiTiie-mogą być krzewione z użyciem przemocy, innymi słowy, żc uniwersalizm sam siebieprowadzi do paraliżu, jeśli nic uważa siebie za program wtym-własnic sensie uniwersalny, tzn. zdatny do upowszechnienia.

W rozważaniach tych nic chodzi bynajmniej o zabawy pojęciowe. Europa znajduje się pod ciśnieniem totalitarnego barbarzyństwa, którego siła wspomagana "jeśf wahaniami^ Zachodu co do własnej identyczności kulturalnej, osłabioną wolą utwierdzeniasamego siebie jako kultury uniwerealncj. ^Wierzycw uni wćrsal ń ość europejskiej tradyql nie znaczy jcdhak'bynajmniej. głosić ideał świata“ujednóstajnioncgo. dzielącego wszędzie tc same gusta, te same wierzenia-(czy-raczej żadne), ten sam sposób życia, czy wręcz ten sam język. Chodzi, przeciwnie, o zakażenie selektywne, jeśli tak można powiedzieć, o krzewienie wartości, na kTó^RTadłempaciskra'które były.źródłem.wszys-tkichfwielkości Europy.JLatwo to oczywiście powiedzieć. Wpływy kulturalne działają wetilcwłasnych reguł selekcji, których nadzorować prawic nie można. PrćrwśżąTźccżą, jakiejjćszta świata spodziewa się od kultury europejskiej, są. techniki militarne, ostatnią - wolności obywatelskie, instytucje demokratyczne,"standardy intelektualne. Technologiczna ekspansja Zachodu oznacza, 'zarazem obumieranie dziesiątków małych jednostek kulturalnych i języków, a jest to procćsrż którego' doprawdy nic ma powodu się cieszyć. Nie ma nic radosnego w tym, że wielka rodzina języków indocuropejskich, gałąź celtycka, umierajia naszych oczach, nieodwracalnie jak się zdaje, mimo wszystkich wysiłków, by jej wygasanie zatrzymać. Stare wielkie kultury stawiają, oczywiście, opór, nikt jednak nic umie przewidzieć, czym się skończą ich przekształcenia poU wpływem Zachodu, jako żc wpływ ten działał w znacznej skali dopicro-przcz-lat.kilkadzicsiąt. Nawet języki starych kultur, jak arabski lub Hindi, ustępują pola językom europejskim w nauczaniu nauk nowoczesnych, nie dlatćgórrzecz jasna', by były niezdolne do nadrobienia dystansu, ale dlatego, że chodzi o szybkość i współzawodnictwo. Żałosne widowisko, którego korygować nic mamy prawiiTspośobu. Gdybylosem naszym było unicestwić rozmaitość kulturalną świata w imię cywilizacji „planetarnej”, przeznaczenie -to nie mogłoby przypuszczalnie inaczej się spełnić, jak za cenę takiego zerwania ciągłości tradycji, które pociągnęłoby za sobą niebczplćczeńśtwćTśrtiierteltie ruc tylko dla'każdej'cywilizacji z osobna, ale dla cywilizacji ludzkiej w całości.

Oto cytata: „Potomkowic nasi nie-będą po prostu !udźmi_ZachoduJak my.

Będą dziedzicami Konfucjusza i Lao-Tsc lak samo. jak dziedzicami Sokratesa. Platona, i Plotyna; dziedzicami Gautamy Buddy tak samo. jak dziedzicami Dcutcro-Izajasza i Jezusa Chrystusa; dziedzicami Zaratustry i Mohometa tak samo. jak dziedzicami Eliasza i Eliszy. a także Piotra i Pawła; dziedzicami Śankary. Ramanudży tak samo. jak Klemensa i Orygenesa; dziedzicami Ojców Kappndockich kościoła wschodniego tak samo. jak dziedzicami naszego Afrykanina Augustyna i naszego Umbryjczyka Benedykta; dziedzicami Ibn Chal-duna tak samo. jak Bossucta; dziedzicami - jeśli nadal będą chodzić po grzęzawiskach polityki - Lenina. Gandhiego i Sun Yat-Sena, jak też dziedzicami Cromwella, Gcorge’a Washingtona i Mazziniego".

Optymistyczne to proroctwo (przynajmniej optymistyczne w intencji) pochodzi z 1947 roku, a jego autorem jest Arnold Toynbee („Civilisation on Trail”, New*York 1947, str. 90). Wyraża się w niejTdćai świata radykalnie zuniformizowanego, a przepowiednia ta nasuwa znaczne wątpliwości, nawet jeśli podzielamy krytykę, jakiej Toynbee poddał spekulacje Spcnglcra na temat cyklów historycznych. Cóż by to miało znaczyć, w rzeczy samej, być „dziedzicem” wszystkich tych proroków, filozofów i polityków pomieszczonych na liście? y trywialnym sensie wszyscy już jesteśmy ich dziedzicami w tym znaczeniu, żc żyjemy w świecić, do którego ukształtowania wszyscy oni się przyczynili, jasne jest jednak, żc chodzi tu o „dziedziczenie” w sensie znacznie silniejszym, o pozytywną ciągłość idei. Ażeby jednak potomkowie nasi byli „dziedzicami” w tym sensie, założyć trzeba, żc wszystkojo. co sprawia, żc wartości i idcahaydi Judzisadzisiai.wzaicm niezgodne, utraci znaacmcTftlćdy jednak, miast mieć ich wszystkich za duchowych przodków, nic będziemy mieli nikogo. Da się pomyśleć, że różnica między katolikami i protestantami za-ńilenie, wtedy jednak Bossuct i Cromwell nic tyle zostaną przez naszego potomka pogodzeni, ile stracą znaczenie pod tymi względami, które były dla nich swoiste, stąd „dziedziczenie” nic będzie już miało uchwytnego sensu. Podobnie trudno sobie wyobrazić, w jaki sposób ktoś, kto przypisuje wagę wolności duchowej, będzie mógł kiedyś uważać się za spadkobiercę Lenina i Mahometa; można wyobrazić sobie, że sprawa wolności utraci w ogóle wagę, że jakieś społeczeństwo przyszłości będzie doskonale totalitarne i w tej postaci przez swoich członków akceptowane, wtedy jednak potomność nasza będzie rzeczywiście spadkobierczynią Lenina, lecz nie Washingtona. Krótko mówiąc, wyobrażać sobie, żc wnukowie nasi połączą wszystkie tradycje sprzeczne w harmonijną całość, że będą jednocześnie pantcistami. tcistami i ateistami, liberałami^-! wyznawcami totalitaryzmu, entuzjastami przemocy i przeciwnikami przemocy, to budować w wyobraźni świat, który nic tylko przekracza naszą imaginację inaszc dary prorocze, ale w którym żadnej tradycji żywotnej juz nic będzie; znaczy tó tyle, że będąóni; barbarzyńcami w ścisłym sensie.'

Powtórzmy, że nic chodzi o pojęciową zabawę. Wiemy wszyscy, żc jesteśmy w oblią:u_potężnych_sił kulturalnych, które w Tzcczy samej wiodą nas ku jedności, jedności barbarzyńskiej, opartej na zapomnieniu tradycji. Jedną z tycF sil jest'barbarzyństwo totalitarne sowieckiego typu, które usiłuje — ze znacznym choc, na szćzęścic'.'mnlcjącym powodzeniem -zaprząc^wszystkic siły duchowe do służby państwu, upaństwowić wszystko, włączając osoby ludzkie, pamięć historyczną^- świadomość moralną, ciekawość poznawczą, sztukę i naukę, a które również manipuluje tradycją, przycinając ją, zniekształcając