s�kowski3

Podstawą zaliczenia do III grupy inwalidzkiej jest częściowa niezdolność do pracy, powstała w następstwie naruszenia sprawności organizmu. Do tej grupy zalicza się osoby, które wskutek przewlekłych chorób lub wad cielesnych są zdolne do dotychczasowego zatrudnienia przy znacznym ograniczeniu zakresu czynności lub wydajności pracy. Są to również osoby, które mogą wykonywać dotychczasową pracę przy zapewnieniu im odpowiedniego doboru zajęć, oraz te, którym wyraźne upośledzenie czynnościowe organizmu całkowicie nie pozwala na pracę w dotychczasowym zawodzie, ale zdolne są do pracy, przy której wystarczą niższe kwalifikacje w porównaniu z dotychczasowym zatrudnieniem.

W USA inwalidztwo uważane jest za taki stan fizyczny lub umysłowy, który jeśli nie zostanie skorygowany, powoduje istotne ograniczenie w indywidualnej aktywności lub działaniu jednostki. Obejmuje on zaburzenia w zachowaniu się spowodowane czynnikami środowiskowymi lub innymi, charakteryzujące się odchyleniami w społecznym zachowaniu lub upośledzeniem zdolności w prowadzeniu zwykłego życia w rodzinie i danej społeczności (Wright, 1965). D. L. Hamilton mówi, że inwalidztwo jest to stan, w którym występują wady lub uszkodzenia fizyczne czy umysłowe posiadające aspekt obiektywny, który zazwyczaj może być określony przez lekarza. Upośledzenie jest to łączny rezultat przeszkód, jakie inwalidztwo spiętrza między jednostką a jej maksymalnym poziomem funkcjonalnym. „Inwalidztwo zatem stanowi raczej stan medyczny, podczas gdy upośledzenie zbliża się do somatopsychicznych związków” (Wright, 1960, s. 8). Upośledzenie bywa też nazywane przez niektórych psychologów, głównie rosyjskich, „defektem”. Defekt rozumiany jest jako brak, wada, uszkodzenie organizmu, a więc ułomność, fizyczna czy umysłowa (Słownik wyrazów obcych, PWN Warszawa 1980, s. 135). W języku polskim termin ten ma znaczenie pejoratywne, ponieważ bywa stosowany także do przedmiotów mających defekty, uniemożliwiające prawidłowe funkcjonowanie i deprecjonujące ich wartość, i jest krytykowany przez psychologów i pedagogów (Grzegorzewska, 1964; Doroszewska, 1963; Sękowska, 1982; Gałkowski, 1988).

Ze względu na rodzaj niepełnosprawności proponuje się następującą systematyzację osób niepełnosprawnych:

1.    Niewidomi i niedowidzący:

—    niewidomi od urodzenia lub przed 5 rokiem życia,

-    ociemniali,

-niewidomi i ociemniali z dodatkowymi kalectwami,

-    niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym,

—    szczątkowo widzący,

—    słabo widzący.

2.    Głusi i niedosłyszący:

-    głusi od urodzenia,

-    ogłuchli mówiący,

-    głusi z upośledzeniem umysłowym,

-    głusi z dodatkowymi kalectwami,

-    głusi z resztkami słuchu,

-    niedosłyszący.

3.    Głuchoniewidomi.

4.    Upośledzeni umysłowo:

-    w stopniu lekkim,

-    w stopniu umiarkowanym,

-    w stopniu znacznym,

-    w stopniu głębokim.

5.    Przewlekle chorzy:

-    podział ze względu na rodzaj schorzenia,

-    podział ze względu na formy leczenia (hospitalizacyjnego lub ambulatoryjnego),

-    podział ze względu na rokowanie.

6.    Osoby z uszkodzeniem narządu ruchu:

-    amputacje lub braki i deformacje wrodzone,

-    dysfunkcje na skutek urazów rdzenia kręgowego,

-    porażenia i inne.

O niepełnosprawności dzieci pisała H. Spionek (1965), iż zaburzenia ich rozwoju psychoruchowego muszą być traktowane zupełnie inaczej niż zaburzenia ruchowe człowieka dorosłego. Kiedy bowiem człowiek dorosły wskutek procesu chorobowego doznaje uszkodzenia sfery ruchowej, jego psychika jest już ukształtowana. Zaburzenia motoryczne ogólne, ograniczenie sprawności ruchowej bądź funkcjonalne ubytki o charakterze fragmentarycznym mogą nie wywołać w dojrzałej psychice większych zakłóceń, pozostając defektem izolowanym (Spionek, 1965).

To wcale nie znaczy, że inwalidztwo nie wywiera bezpośrednich i swoistych skutków i że nie wpływa na pewne formy zachowania, które są wspólne wszystkim osobom z tym upośledzeniem. Największe piętno na psychice pozostawiają uszkodzenia tkanki mózgowej oraz upośledzenia wzroku i słuchu. Pomimo jednak uznania bezpośrednich i podobnych skutków upośledzenia w tej samej kategorii inwalidów i podobieństwa w technikach przystosowania się wielu autorów stwierdza znaczne indywidualne różnice w typach reakcji, zachowania się i poziomach przystosowania ęię do inwalidztwa (Hulek, 1972).

Zróżnicowaniu inwalidów towarzyszy zróżnicowanie postaw wobec nich. W wielu pracach psychologicznych dominował do niedawna pogląd, że naruszenie sprawności fizycznej człowieka ma głęboki wpływ na jego osobowość. Uważano nawet, że z określonym rodzajem niepełnosprawności wiąże się określony typ osobowości. Wpływ na takie poglądy miały uprzedzenia i tradycje o

15