0310

VI. 10.

KAZIMIERZ I.

29B

szcie i pismo niniejszego ustępu jest to samo, co i w pierwszej, najstarszej części rocznika, skopiowanej w r. 1253. Zapiska powyższa zamieszczoną też tamże została niewątpliwie już w tym czasie, a zatem na kilkanaście lat przed zgonem Kazimierza I kujawskiego. Przyczyna, dlaczego się znalazła dopiero pod r. 1267, tłomaczy się tem, że pierwotna kopia rocznika kończyła się na stronie 15 kodeksu, której większa część została pustą, na stronie zaś 16 tenże sam kopista zamieścił ową notatkę o Kazimierzu Sprawiedliwym; kiedy później zaczęto kontynuować rocznik, wypełniono resztę stronicy 15 zapiskami aż do r. 1267, przez co przypadkowo najbliższa po nich zapiska na str. 16, dawniej jeszcze tamże wciągnięta, znalazła miejsce wśród innych zapisek z tegoż roku ¹). Nie daje ona tedy sama przez się żadnej podstawy do określenia roku śmierci Kazimierza kujawskiego.

Rocz. Wielk.²), a za nim Długosz³) podają jego śmierć pod r. 1268. 0 ile ta data jest prawdziwą, okaże bliższy rozbiór dyplomatów.

Już w dokumencie kilku kanoników kapituły łęczyckiej z 3 lutego 1267 r.⁴) jest wzmianka o ciężkiej chorobie Kazimierza (grauis egritudo eiusdem principis), skutkiem której nie mógł załatwiać zwykłych czynności rządowych. Wszelako jeszcze pod datą 19 września t. r.⁵) wychodzi pod imieniem Kazimierza dokument z jego kancelaryi; dowód w tem oczywisty, że książę podówczas jeszcze żył. Najbliższy po nim. a zarazem ostatni autentyczny dokument Kazimierza, jaki posiadamy, nosi datę: anno Domini MCCLXVIIl, XIX Kalen-das lanuarii^u); książę, deum habentes pre oculis... in ultima nostra uoluntate, zwraca tu katedrze włocławskiej wieś Topole, nieprawnie poprzednio zabraną. Z treści dokumentu wynika, że był spisany w ostatnich czasach, może nawet chwilach jego życia. Dawano dotąd dokumentowi temu powszechnie datę 12 grudnia 1268 r.⁷), w czem jednak tkwił błąd podwójny; właściwą bowiem datą dzienną jego jest 14 (nie 12) grudnia, a datą roczną r. 1267 (nie 1268). Jeżeli bowiem datę oznaczono według dni przed kalendami styczniowemi, to musiano w datacyi uwzględnić już rok następny; po właściwej redukc.yi okaże się, że dokument wystawiony został jeszcze pod koniec roku poprzedniego. Posiadamy jeszcze jeden dokument Kazimierza, datowany anno domini millesimo ducentesimo setagesimo septimo, decimo nono calendas lanuarii*), w którym tenże confessione habita... pre oculis Dominmn habentes... in ultima nostra uoluntate, zwraca dwie kościołowi włocławskiemu nieprawnie zabrane posiadłości, Grochowalsko i Wyszyno. Dokument ten jest podrobiony, jak wskazuje tytulatura księcia, tudzież świadkowie niewątpliwie z późniejszych czasów, atoli identyczny sposób oznaczenia daty, tudzież identyczne ustępy w samym tekście dokumentu dowodzą, że podrobiony został bądź to na podstawie przytoczonego poprzednio dokumentu restytucyjnego Topoli, bądź też na podstawie innego podobnego, w tymże samym dniu wydanego. Wprawdzie w oznaczeniu daty zachodzi tu pewna różnica; gdy bowiem w dokumencie autentycznym wypisano datę 1268 r., tutaj mamy podaną datę r. 1267. Ponieważ falsyfikat znamy tylko z kopii, przeto przypuścić możemy, że kopista popełnił tu błąd cyfrowy. Gdybyśmy zaś przyjąć chcieli, że w kopii żaden błąd nie zachodzi, i że raczej popełniony został błąd w autentyku, dotyczącym Topoli, to musielibyśmy wprawdzie powiedzieć, że w oznaczeniu daty według kalend styczniowych następnego roku nie wypisywano wprawdzie w kancelaryi Kazimierza cyfry tegoż roku następnego, tylko cyfrę roku bieżącego; zarazem jednak byłby w tem dowód dalszy, że owe dokumenta restytucyjne, w ostatnich chwilach życia Kazimierza sporządzone, przypadają w każdym razie na dzień 14 grudnia 1267, nie zaś 1268 r. Z zachowanych dokumentów Kazimierza wynika zatem tylko tyle, łże żył on jeszcze 14 grudnia 1267 r., ale nie wynika bynajmniej, jakoby żył tegoż samego dnia roku następnego. Ze to ostatnie przypuszczenie jest niemożliwem, wykazuje ponad wszelką wątpliwość dokument, dochowany po nasze czasy w oryginale, i zgoła w niczem niepodejrzany, wystawiony 11 października 1268 r. °) przez syna Kazimierzowego Ziemomysła (VII. 2.) dla kościoła włocławskiego, w którym tenże wspomina już o Kazimierzu jako zmarłym (a patre nostro bonę memorie duce Kazimiro), Posiadamy jaszcze inny dyplomat Ziemomysła z r. 1268 bez daty dziennej¹⁰), dla tegoż kościoła wystawiony,

1

Por. Bielowski w Mon. Pol. II. 810 uw. 1; Perlbach, Preuss.-Poln. Stud. I. 14)uw. 5.— 2) Mon. Pol. III. 35.—

2

3) Hist. Pol. II. 408. — 4) Dokurn. Kujaw, i Mazow. 160 nr. 14. — 5) Kod. dypl. Wielk. I. nr. 428.— 6) Kod. dypl.

3

Pol. II. nr. 96. — I) Tak wydawca tegoż dokumentu, ibid. II. nr. 96 i wszyscy inni. — 8) Dokurn. Kujaw, i Mazow. 212

4

nr. 37. — 9) Ibid. 215 nr. 40. — 10) Ibid. 213 nr. 38.