Magazyn6
3801

30

AFRYKA

zasięgu lodowców, świadczą o tem, że' klimat kontynentu byl kiedyś chłodniejszy. Sahara nie była dawniej zaporą dla ludzi i zwierząt a szczególnie dla roślin. Zasadniczo osuszanie klimatu w A. rozpoczęło się prawdopodobnie w dyluwjum i trwa do dnia dzisiejszego; najwymowniejszym dowodem tego ,est jezioro Czad, którego dalsze wysychanie stwierdzono bezsprzecznie, mimo, że wpada do niego kilka większych rzek. W niektórych okręgach ponadto rolnicy i hodowcy zmuszeni są stale pogłębiać studnie. Najnowsze obserwacje, na podstawie których stwierdzono, że ilość opadów atmosferycznych w niektórych dzielnicach okresowo się nawet powiększa, zadają wszakże kłam teorjom dalszego osuszania kontynentu. — Trzebienie pierwotnej szaty roślinnej wpływa też zasadniczo na zmianę warunków hydrograficznych — odwrotnie, człowiek, drogą sztucznych irygacyj, powiększa obszary pól uprawnych, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia ilości wód odpływowych.

Badając klimat kontynentu, rozciągającego się na znacznej rozległości w kierunku południowym, napotykamy różnice klimatyczne, w zależności od oddalenia od równika. Pomimo to stwierdzić trzeba, iż kontynent A. należy całkowicie do klimatu równikowego i podzwrotnikowego. Zróżniczkowanie klimatu tego kontynentu zależy jednakowoż nietylko od oddalenia od równika, względnie od różnic hipsometrycz-nych, lecz w znacznym stopniu wykazuje zależność od prądów morskich, wywierających na klimat A. wpływ bardzo silny. Na płd. zachodzie uderza o Przyl. Dobrej Nadziei zimny prąd, płynący z płd.-zachodu, z Antarktydy, zw. prądem Bengueli. Na północnem wybrzeżu Gwinei prąd ten spotyka się z prądem wysp Kanaryjskich, płynącym w kierunku przeciwległym od Hiszpan j i ku południowi. Obydwa te prądy powodują na zach. wybrzeżu A. anomalje termiczne ujemne, wywierające wszakże dodatni, ochładzający wpływ na gorący klimat tego wybrzeża. Odwrotnie zaś, wzdłuż wybrzeża wsch. płynie od północy z oc. Indyjskiego ciepły prąd Mozambiku, zwany dalej na południe prądem przyl. Agulhas, powodując wzdłuż wsch. wybrzeża A. ano-rnalje termiczne dodatnie, pociągające za sobą silne podniesienie temperatury. Prąd zimny, wstępując do krainy gorącej, nietylko ochładza, ale co ważniejsze, osusza krainy wzdłuż niego leżące, gdy tymczasem prąd gorący, płynąc wzdłuż krain ciepłych, obdarzonych znacznemi opadami atmosferycz-nemi, powoduje klimat malaryczny, w wysokim stopniu niezdrowy dla Europejczyków.

W ogólnych zarysach możemy wyróżnić w A. trzy podstawowe typy klimatyczne: podzwrotnikowy, sudański i równikowy. Pierwszy spotykamy na północy w krainach Atlasu, na południu w kraju Przylądkowym i na wysoczyznach. Klimat sudański zajmuje większą część kontynentu zarówno na płn. jak i na płd. od równika. Klimat równikowy zaś ciągnie się wzdłuż równika po obu jego stronach; panuje on w szczególności w całem niemal dorzeczu Kongo i sięga dalej ku zachodowi i na północ, obejmując wybrzeże Gwinei. Okolice równika leżą w pasie cyklonalnych ruchów powietrznych. Ruch ten, jako wstępny, pociąga za sobą niskie ciśnienie barometryczne. Pomiędzy 30 i 40° zarówno południowej jak i północnej szerok. wytwa ■ rza się, schematycznie mówiąc, ruch zstępny, czyli anty-cyklonalny, wywołujący wysokie ciśnienie barometryczne. Taki stan ciśnień zasadniczych odbija się na wiatrach podstawowych, wiejących w poszczególnych częściach kontynentu. Posiadane dotychczas wiadomości nie pozwalają jeszcze na ścisłe przedstawienie stanu ciśnień barometrycz-nych i wiatrów kontynentu. Wynikiem ciśnień, wiatrów i hipsometrji jest ilość opadów atmosferycznych, wykazująca pewną symetrję. Wzdłuż równika, z odchyleniem na zach., ciągnie się pas otrzymujący największą ilość opadów; ku wschodowi opady się zmniejszają, nawet na samym równiku, co jest wynikiem podnoszenia się terenu. Wybrzeże wsch. otrzymuje więcej opadów, prod wpływem monsunu, wiejącego z oc. Indyjskiego. Płd. część kontynentu natomiast stoi pod wyraźnym wprływem suchego passatu, wiejącego z Azji centralne! i powodującego powstanie p>asa pustyń na swej drodze.

Analiza opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach roku da nam obraz zgoła odmienny. W styczniu deszcze padają prawie wyłącznie w części kontynentu, leżącej na półkuli płd. Maksimum opadów przypada wtedy nie na równiku, lecz pomiędzy równikiem a 20° szerok. południowej. W płn. części A. opady w styczniu są minimalne. W lipreu odwrotnie — deszcze