Magazyn6

7201

164

ANARCHIZM

styczna nie może wybuchnąć jednocześnie w wielu państwach, więc w tych, w których będzie dokonaną, okaże się potrzeba utrzymywania, przez pewien czas, wojska dla obrony nowego porządku rzeczy. Są to stosunkowo duże zastrzeżenia.

Holenderski anarchista Cornelissen sądzi znowu, że wogóle poglądy Krapotkina są zbyt optymistyczne. Stoi on na tem stanowisku, że ustrój anarchistyczno-komuni styczny będzie mógł się urzeczywistnić dopiero po szeregu pokoleń. W przeciwieństwie do Proudhon’a i Bakunina przypuszcza on, że powstanie on nie zdolu, wznosząc się do góry, od grup wytwórczych i gmin do połączeń dobrowolnych wyższego rzędu, lecz przeciwnie, od góry do dołu, przez przeobrażenie się państw scentralizowanych na coraz bardziej zdecentralizowane, aż do gmin i grup wytwórczych, złożonych z zupełnie wolnych jednostek. Wbrew innym teoretykom anarchizmu, uznaje on zasadę większości, prawo jej decydowania przeciw mniejszości, produkcja, zdaniem jego, opierać się winna na związkach robotniczych, które kierować będą calem gospodarstwem społecznem, pod naciskiem opinji publicznej.

Anarchista Nowomirski j twierdzi, że anarchizm komunistyczny nie może być urzeczywistnionym bez instytucyj przymusowych, których z konieczności wymagać będzie organizacja produkcji; zdaniem jego tylko po takim ustroju, który wdroży ludzi do pewnych przyzwyczajeń, uczuć i wogóle do pewnego trybu życia powstać będzie mógł anarchizm rzeczywisty, oparty na całkowitej wolności jednostek — anarchizm indywidualistyczny. Nowomirskij stal się więc z anarchisty komunistycznego — indywidualistycznym. Kierunek ten w formach rozmaitych istniał zarówno w drugim jak i trzecim okresie rozwoju anarchizmu, ale skupił koło siebie znikomą ilość zwolenników i żadnego ruchu społecznego nie zdołał wytworzyć.

Istnieje jeszcze anarchizm pokojowy, którego najwybitniejszym reprezentantem jest Tołstoj; jest to anarchizm ewangeliczny. Polak Abramowski jest także anarchistą pokojowym, w innym jednak rodzaju niż poprzedni myśliciel rosyjski; łączy go z nim to tylko, że społeczeństwo uważa jedynie za zbiór jednostek i zupełnie nie uwzględnia tego niewątpliwego faktu, że człowiek, wstępując w życie społeczne, jest wytworem tych instytucyj, które kształtowały jego charakter, poglądy i t. p. Wprawdzie i inne czynniki, jak np. dziedziczność, albo specjalne warunki życia indywidualnego, odgrywają tu rolę, ale to nie usuwa słuszności poprzedniego twierdzenia. Abramowski uzależnia realizację swego ideału ostatecznie od wewnętrznego doskonalenia się, przyczem strajki i kooperatywy jego zdaniem budzą solidarność i uczą współdziałania.

Pomimo pism Malato’y, Cornelissen’a, Nowomirskiego i innych — w trzecim okresie rozwoju anarchizmu, kierunkiem przeważającym jest wciąż jeszcze anarchizm komunistyczny, którego teoretykiem jest Kra-potkin. Przedstawienie samego ruchu anarchistycznego w tym okresie jest niezmiernie utrudnione, a to dlatego, że nie opiera się on na zwartych, licznych, względnie trwałych organizacjach, mających jednolity program działania, lecz na mnóstwie małych grup, ciągle powstających i rozwiązujących się, albo rozwiązywanych przez władze państwowe, oraz zmieniających często swą akcję. To też nawet uchwały poszczególnych grup, czy nawet luźnych i chwilowych ich związków, nie dają jeszcze dokładnego pojęcia, ani o ich sile, ani o kierunku, który wśród nich przeważa. Z tego też względu, omawiając ruch anarchistyczny w trzecim okresie, poprzestać musimy na ogólnej charakterystyce. Trzy w nim ujawniły się kierunki: i) propagatorsko-agitacyjny, polegający na szerzeniu zasad anarchizmu w piśmie i słowie, oraz w udziale w manifestacjach i występach masowych, jak np. w strajkach; 2) terorystycz-ny, skierowany bądżto przeciwko przedstawicielom władzy, bądź też przeciwko osobom obojętnym, ale należącym niby do burżuazji; 3) t. zw. syndykalistyczno-re-wolucyjny, polegający na udziale anarchistów w związkach zawodowych i skierowaniu ich akcji w kierunku zwalczania państwa, parlamentaryzmu i wysuwania na plan pierwszy bezpośredniej walki z przemysłowcami i ich organizacjami. Ostatni ten kierunek utworzył prąd nowy: syndyka-lizm, który omówiony jest w osobnym artykule. Akcja terorystyczna, a zwłaszcza skierowana przeciwko osobom obojętnym, należącym niby do klas posiadających, a pociągająca za sobą ofiary zupełnie przypad-