Magazyn6
6401

756

CYWILNA LISTA — CZAPSKI HUTTEN HR. BOGDAN

w Belgji 12 ooo ooo franków belgijskich (i apanaże dla królowej 2 ooo ooo fr.), w Rumunji 40 ooo ooo lei (ponadto 34 ooo ooo lei apanażów), w Jugosławji 24000000 dinarów i 180000 dinarów apa-nazów.

Bronisław Hełczyński.

Czacki Tadeusz.

Płodny pisarz ekonomiczny i zasłużony krzewiciel oświaty powszechnej ur. 1765 r., umarł 1813 r. W 1786 r. został wybrany przez Sejm na członka Komisji Skarbowej. Na tern stanowisku opracował m. in. „Uwagi o handlu polskim" i „Projekt ulepszenia porządku w Kasie Generalnej". Był jednym z założycieli „Towarzystwa Przyjaciół Nauk" i „Towarzystwa Handlowego". Od 1803 r. poświęca swe siły na szerzenie oświaty i rozwój szkolnictwa, zwłaszcza wśród społeczeństwa rolniczego. Uważał za konieczne przystosowanie nauki szkolnej do praktyki życia. Dlatego też dążył, by w każdej szkole były wykładane: ogrodow-nictwo, weterynarja i mechanika praktyczna, zaś w gimnazjum również rolnictwo teoretyczne i praktyczne. Uruchomił w 1805 r. gimnazjum w Krzemieńcu, które następnie przeistoczyło się w liceum. W 1807 r. wyszedł „ukaz" o szkołach parafjalnych, który został opracowany przez Czackiego. Do najważniejszych prac zaliczyć należy: „O litewskich i polskich prawach", „Statystyka polska", „O dziesięcinach", „O Cyganach", „O Tatarach", „O Karaimach", „O Żydach".

Literatura: Dunin KarSnlcki: Szkice obyczajowe i historyczne. Warszawa 1882.— Osiński A.x 0 życiu i pracach T. Czackiego. Krzemieniec 1816 t Kraków 1861.— Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t.XIH—XIV.

fi. Dederko.

Czapski Hutten hr. Bogdan.

Cz. urodził się w Smogulcu 13. V. 1851 r. Po odbyciu studjów prawnych na uniwersytetach w Wiedniu i Berlinie wstąpił do armji pruskiej. W okresie służby wojskowej pełnił również funkcje polityczne jako attache ambasady niemieckiej w Paryżu w 1883 r., a później wielokrotnie jako nieoficjalny pośrednik w różnych sprawach drażliwej natury, m. in. jako pełnomocnik namiestnika Alzacji i Lotaryngji w rokowaniach z Watykanem o obsadzenie biskupstwa w Strassburgu. W 1892 r. odbył z polecenia niemieckich władz wojskowych podróż informacyjną po ziemiach polskich zaboru austrjackiego i rosyjskiego, poczem złożył szefowi sztabu hr. Schlieffenowi obszerny memorjał, w którym omówił stosunki polityczne, panujące na terenie Kongresówki oraz poczynił praktyczne propozycje w sprawie urządzenia administracji okupacyjnej niemieckiej na ziemiach polskich w czasie przyszłej wojny z Rosją. W 1895 ^r-został mianowany dziedzicznym członkiem pruskiej Izby Panów, a w grudniu 1896 r. wystąpił w stopniu majora ze służby czynnej, aby nieskrępowany względami służbo-wemi móc działać na szerszym terenie politycznym. W okresie kanclerstwa ks. Ho-henlohego (1894—1900) Cz. nie pełniąc żadnych funkcyj urzędowych był mężem zaufania kanclerza i uzyskał w tym charakterze znaczny wpływ na politykę Rzeszy. W latach 1906—1908 podjął energiczną walkę celem zwalczania projektu ustawy

0    wywłaszczeniu polskiej własności ziemskiej na terenie Poznańskiego i Pomorza. Po wybuchu wojny światowej Cz. mianowany został 10. VIII. 1914 r. referentem spraw wschodnich w wydziale politycznym Sztabu Generalnego, 10. IX. odkomenderowany do dowództwa VIII-ej, a następnie IX-ej armji, walczącej na ziemiach polskich. 25. VIII. 1915 r. przydzielony do osoby generał-gubernatora von Beselera pełnił przy jego boku funkcje polityczne do końca okupacji niemieckiej w Polsce; od początku okupacji działał jako stanowczy zwolennik budowy Państwa Polskiego i jego aparatu administracyjnego jeszcze w okresie wojennym. Od 2. XI. 1915 r. do 1. X. 1017 r. był kuratorem Uniwersytetu

1    Politechniki w Warszawie. Od stycznia 1917 r. do końca okupacji był zastępcą komisarza rządu Rzeszy przy Tymczasowej Radzie Stanu, a następnie przy rządzie polskim. Od maja 1926 r. jest prezydentem Związku Polskich Kawalerów Maltańskich. 7. XII. 1930 r. otrzymał doktorat nauk technicznych honoris causa Politechniki Warszawskiej, 13. V. zaś 1931 r. doktorat medycyny honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego w uznaniu wielkich zasług, po łożonych dla obu uczelni podczas okupacji. Z dóbr swoich Cz. utworzył Fundację Smo-gulecką swego imienia, oddaną Uniwersytetowi i Politechnice w Warszawie, a przeznaczoną na popieranie przez te instytucje nauki polskiej. W 1936 r. ogłosił jednocześnie po polsku i po niemiecku obszerne,