Magazyn6
001

6

EGIPT

niu prawnem i faktycznem. Wymienić tu należy przedewszystkiem: i) akt ogłoszenia protektoratu brytyjskiego nad E. z dnia 18 grudnia 1914 r., 2) postanowienia traktatów pokojowych z lat 1919 i 1920, uznające ten protektorat, 3) deklarację rządu brytyjskiego z dnia 28 lutego 1922 r., której mocą E. uznany został przez W. Brytan ję za państwo niepodległe oraz 4) traktat pokoju z dnia 24 lipca 1923 r., w którym Turcja zrzekła się praw i tytułów do tery-torjów', położonych poza jej traktatowemi granicami i uznała pośrednio istniejący w E. stan rzeczy. Akty te wiążą się ze sobą ściśle i choć wydane w różnym czasie i w różnych warunkach, uzupełniają się nawzajem, tworząc łącznie podstawę niepodległości E.

Akt z dn. 18 grudnia 1914 r. był jednostronnym aktem rządu brytyjskiego. Jego moc prawna nie była tedy pełna. Pod względem faktycznym stwarzał on jednak na miejscu nową sytuację. Chociaż bowiem już od r. 1882 W. Brytanja okupowała E. wojskowo i sprawowała rzeczywistą nad nim kontrolę, pozostawiając sułtanowi tureckiemu, jako prawnemu od szeregu stuleci władcy E., nagie prawo zwierzchnicze bez możności wykonywania aktów władzy o istot-nem znaczeniu — z samego faktu ogłoszenia protektoratu brytyjskiego wypływał szereg praktycznych konsekwencyj. Przedewszystkiem zwierzchnictwo tureckie nad E. zostało uznane przez W. Brytan ję za zniesione, a wszelki związek tego kraju z Turcją przecięty. Logicznem następstwem tego było zniesienie w dniu 19 grudnia 1914 r. stanowiska kediva, który władzę swą jako wasal Turcji opierał na hattiszerifach z r. 1841 i na firmanie sułtańskim z r. 1867. Na to miejsce ustanowiona została godność sułtana Egiptu jako zwierzchnika państwa egipskiego pod protektoratem W. Brytanj i. Ostatni kediv, Abbas II, który przez cały czas swych rządów sprawiał W. Brytanji wiele kłopotów i był przez nią podejrzewany o sprzyjanie Turcji, został przez rząd brytyjski pozbawiony władzy; pierwszym zaś sułtanem E., obwołanym przez tenże rząd, był ks. Husein Kamil. Z tytułu przyjętego na siebie protektoratu rząd W. Brytanji uznał się poza tern za zobowiązany, czy też uprawniony do powzięcia wszelkich niezbędnych środków dla obrony E. i opiekowania się jego mieszkańcami i interesami. W związku z tern ustanowione zostało stanowisko Wysokiego Komisarza W. Brytanji w E., jako wykonawcy obowiązków, czy uprawnień rządu brytyjskiego z tytułu przyjęcia na siebie protektoratu. Należy zaznaczyć, że do tego czasu interesy W. Brytanji reprezentował w E. brytyjski konsul generalny i agent dyplomatyczny.

Zarządzenia brytyjskie nie napotkały przy wprowadzaniu ich w życie na sprzeciw ze strony E. Przeciwnie egipskie koła polityczne okazały gotowość współdziałania z rządem W. Brytanji, licząc, iż tą drogą uda im się osiągnąć pewne korzyści polityczne. Ogół zaś ludności przyjął zarządzenia te obojętnie jako akty, które nie stwarzały w kraju nowego stanu faktycznego. Dopiero z biegiem czasu w miarę wzrastania ciężarów wojennych niechęć do Anglików poczęła szybko wzrastać w masach, a w kołach politycznych dojrzewała stopniowo myśl pozbycia się protektoratu brytyjskiego, jako wprowadzonego z pogwałceniem prawa międzynarodowego i uroczystych zapewnień brytyjskich mężów stanu doby wiktor jań-skiej.

Dążenia te sformułował w sposób zdecydowany twórca egipskiego ruchu wyzwoleńczego, Saad Zaghlul pasza. W końcu roku 1918 przystąpił on do organizowania politycznego ruchu, który przyjął nazwę Wafd, znajdując odrazu silny oddźwięk w kraju. Jednocześnie, piastując godność powołanego z wyboru wiceprezydenta egipskiego Zgromadzenia Narodowego (prezydent pochodził z nominacji), złożył na ręce Wysokiego Komisarza żądanie zniesienia przez W. Brytanję protektoratu i uznania niepodległości E. Z chwilą zaś rozpoczęcia prac przez Konferencję Pokojową w Paryżu przesłał delegacjom państw, uczestniczących w Konferencji, memorjał, w którym formułował i uzasadniał postulaty egipskie. Rząd brytyjski odrzucił jednak wszelkie na ten temat rozmowy, obstając przy utrzymaniu protektoratu, a wobec przywódców egipskiego ruchu wyzwoleńczego zastosował represje, deportując ich na Maltę. Spowodowało to wybuch wrzenia rewolucyjnego w E.

Wobec takiego stanu rzeczy uznanie przez państwa, uczestniczące w Konferencji Paryskiej, protektoratu W. Brytanji nad E. było dla niej rzeczą wielkiej wagi. W tym też kierunku podjął rząd brytyjski usilne zabiegi, osiągając w latach 1919 i 1920 pożądany rezultat. Ostateczny wyraz znalazło to w traktatach pokojowych, likwidujących