Magazyn6t901

745

INWESTYCJE

nych okolicach, co wywoła wzrost płac; niewykorzystana zdolność wytwórcza nie przeszkodzi brakcwi urządzeń produkcyjnych np. w przemyśle żelaznym. Kapitał i czynniki produkcji są tylko w małym stopniu przenośne, wobec czego lokalny deficyt danego czynnika wywołuje wzrost cen i kosztów, podobnie jak brak ogólny.

Istnieje ponadto granica ekspansji tkwiąca w tem, że gospodarstwo nie jest samowystarczalne i musi nabywać elementy produkcji (lub konsumcji) zagranicą, co stoi w związku z kursem waluty. Ekspansja i. wywołuje wzrost popytu na dobra zagraniczne, które mogą być nabywane albo za nadwyżki bilansu płatniczego, albo za eksport, albo na kredyt. Ekspansja i. wywołuje wzrost cen wewnętrznych i utrudnia eksport; rynek krajowy staje się przytem bardziej atrakcyjny niż zagraniczny nawet dla krajowych przemysłów eksportowych. Dość znaczny poziom ekspansji i. musi się załamać na oporach zależnych od handlu zagranicznego i kursu waluty, chyba że dopuści się do spadku waluty, ew. wprowadzi ograniczenia dewizowe zmniejszaniem importu t. z w. produktów zbędnych. (Nie są one oczywiście „zbędne", kraj nie może jedynie za nie zapłacić, gdyż przez nadmierną ekspansję i. zrujnował równowagę gospodarczą).

Ekspansja inwestycyjna, w szczególności w zakresie i. publicznych, dość prędko znajdzie granice. Okres jej tworzenia mo że być przedłużony tylko drogą ścisłych ograniczeń dewizowych, regulowania cen, a przedewszystkiem plac. Ponieważ ekspansja i. publicznych przesuwa ciężar produkcji z dóbr zaspokajających potrzeby mas ludności na urządzenia ogólne, nie zwiększające dochodu społecznego, przeto każda taka ekspansja może się odbywać jedynie przy obniżaniu stopy życiowej mas. Prędzej lub później zacznie działać prawo rosnących cen i kosztów, renowacja urządzeń wytwórczych produkujących dobra gospodarcze napotka na trudności, rozpoczną się procesy niszczenia kapitału.

9. Finansowanie inwestycyj publicznych z kredytu kreowanego. Podczas kryzysu i depresji aparat wytwórczy nie jest zatrudniony. gdyż procesy deflacyjne wywołują spadek cen i mnożą momenty niepewności. Powstaje pytanie, czy — ponieważ przedsiębiorca prywatny nie inwestuje — roli przedsiębiorcy nie powinno wziąć na siebie państwo, wychodząc z założenia, iż moralnym postulatem polityki gospodarczej jest zatrudnienie pozbawionych pracy ludzi. Normalne środki finansowania i. państwowych podczas depresji odpadają, bierze się pod uwagę jedynie tworzenie nowej siły nabywczej. Zarzut, iż jednostronne tworzenie siły nabywczej stanowi inflację, może być odparty w ten sposób, iż inflacja powstaje dopiero wtedy, kiedy czynniki produkcji są już zatrudnione, a mimo to nadal tworzy się jednostronnie (tylko po stronie popytu) nową siłę nabywczą, co musi wywołać wzrost cen. Dopóki czynniki produkcji nie są zatrudnione, wzrost popytu nie wywołuje wzrostu cen, a więc niema inflacji. Otóż kreacja siły nabywczej dla finansowania i. wywołuje nawsze efekty lawinowe. Sumy bądź pochodzące z tezau-ryzacji, bądź kreowane dodatkowo przez system bankowy, wydatkowane na sfinansowanie i., tworzą dodatkowe dochody, znacznie przewyższające pierwotną sumę siły nabywczej.

Suma ioo milj., wydana np. na roboty publiczne, przekształca się nai dochody zakupionych czynników produkcji — płace, zyski, renty. Nie całe ioo milj. zresztą przekształci się na dochody, przeznaczone na zakup dóbr konsumcyjnych, ponieważ część będzie zapewne stezauryzowana, odłożona, wypłacona zagranicą i t. p. Załóżmy, że ’/« tej sumy przekształci się na dochody i zostanie wydane na zakup dóbr konsumcyjnych; dodatkowo zaś za 75 milj. nabyte dobra wytworzą znów czyjeś dochody — płace, zyski, renty. Jeżeli */« nowo-wytworzonych dochodów będzie wydane na dobra, to zpowrotem wytworzą się nowe płace, zyski, renty i t. d. Możemy ułożyć szereg geometryczny według wzoru

St=i ■ ^Łnr

gdzie I — pierwotnie wydana suma (100 milj.); k — część wydatkowana na zakup dóbr konsumcyjnych, przyczem k < 1, w naszym przykładzie ’/». Otrzymujemy t. zw. mnożnik (Multiplier Kahn’a), który

równa się - Mnożnik pomnożony przez

sumę pierwotną daje ogólną sumę dochodów konsumcyjnie zużytych, wytworzonych przez wydatkowanie na inwestycje pierwotnej sumy I pochodzącej albo z detezau-ryzacji, albo z kreacji kredytu: przy 1 = 100 miljonom, S = 400 miljonom. Na