Magazyn6�801

814

rozpróżniaczonego rycerstwa. W pierwszym okresie rządów Tokugawa ciężar ten nie był tak dotkliwy dzięki zyskom, jakie kraj czerpał z handlu zagranicznego. Widocznym wskaźnikiem poprawy warunków ekonomicznych był szybki przyrost ludności, która z 5 miljonów (XV w.) doszła po stu latach do 20 miljonów. Jednakże pirackie metody, stosowane przez statki europejskie u brzegów wschodniej Azji, wzajemne oskarżanie się wobec sioguna przedstawicieli różnych narodów o chęć podboju J., nienawiść protestanckich Holendrów do katolickich Portugalczyków i Hiszpanów, a co najgorsze, udział chrześcijan w knowaniach przeciwko rządom Edo, wszystko to doprowadziło w r. 1636 do zupełnego zerwania stosunków z zagranicą. Pod karą śmierci nie wolno było wyjeżdżać Japończykom zagranicę. Ten sam los groził cudzoziemcowi, który zechciałby przełamać zakazy sioguna. Aby odebrać śmiałkom możność ucieczki z kraju, zabroniono budować statki o wyporności większej niż 10 tonn i tern samem skazano Japończyków, uchodzących dotąd za najśmielszych żeglarzy na Dalekim Wschodzie, na ograniczenie się do żeglugi kabotażowej. Jedynem oknem J. na świat od r. 1636 aż niemal do r. 1868 była maleńka wysepka Desima w porcie Nagasaki, do której raz do roku miał prawo przybijać jeden okręt holenderski. Siogunowie Tokugawa, zdecydowawszy się na zachowanie w czasie pokoju krociowych rzesz rycerstwa, a jednocześnie zrywając tak korzystne dla J. stosunki handlowe z zagranicą, postawili przed sobą wielki problem ekonomiczny, który okazał się niemożliwy do rozwiązania. Cały ciężar utrzymania machiny państwowej spadł na barki chłopów, na których rycerstwo nakładało coraz to większe ciężary. Nędza wsi była tak wielka, że chłopi nie byli w stanie wychowywać dzieci. Pomimo surowych zakazów rozpowszechniają się praktyki poronień, a nawet dzieciobójstw, jednocześnie zaś kwitnie proceder handlu dziećmi, porywanemi w mieście i sprzedawanemi na wieś już jako gotowa siła robocza. W niektórych okolicach chłopi doprowadzeni do rozpaczy organizowali słynne „bunty ryżowe", tłumione przez rząd z niesłychanem okrucieństwem, lub też, nie mogąc podołać nakładanym na nich ciężarom, tłumnie uciekali do miast, wstępując na służbę do mieszczan. Okres Tokugawa charakteryzuje przejście od gospodar

JAPONJA

ki rolniczej do handlowej. Ryż staje sie przedmiotem spekulacji kupców konsekwentnie rujnujących rycerstwo. O rozmiarach tej spekulacji świadczy fakt, że jeśli w r. 1710 1 koku ryżu kosztował 90 uncji srebra, to w r. 1712 cena doszła do 200 uncji, aby w roku następnym spaść do 40. Arystokracja feudalna i rycerstwo zadłuża się u kupców, którzy wbrew istniejącym przepisom zaczynają nabywać dobra ziemskie. Zadłużenie to rośnie, mimo ukazujących się co jakiś czas dekretów anulujących wierzytelności mieszczan. Ruina materjal-na górnych warstw pociąga za sobą rozluźnienie dawnej dyscypliny i etyki feudalnej. Cenne miecze rycerzy idą do lombardów, a synowie bogatych mieszczan są adoptowani za pieniądze przez szlachtę.

Napróżno siogunowie wydają coraz to inne dekrety, mające na celu zaradzenie szerzącemu się złu. Wszystkie one pozostają martwą literą, albowiem autorzy nie zdawali sobie zupełnie sprawy z istoty sytuacji. Wszyscy bowiem rozpatrywali kryzys jako zjawisko natury moralnej, nie ekonomicznej. Nikt bowiem nie rozumiał jeszcze, że nawet przy ówczesnej cyfrze ludności archipelag Japoński nie był samowystarczalny i odcięty od reszty świata nie mógł wyżywić swych mieszkańców. Do wyjątków należeli tacy ludzie jak Honda Rimei, który pod koniec XVIII w. głosił, że jedynym ratunkiem jest nawrót do ekspansji morskiej. Jednocześnie z ekonomicznym ukazują się w J. znamiona narastającego kryzysu ideologicznego. Początkowo pod protektoratem samego sioguna uczeni japońscy zaczęli stu-djować narodową literaturę japońską i przeciwstawiać idee w niej zawarte chińskim ideom literackim. Dalszym krokiem było przeciwstawienie religji narodowej, związanej z kultem bogini słońca, buddyzmowi — religji obcej. Patrjoci uczeni dostarczyli religji narodowej brakującego jej fundamentu teologicznego. Wkrótce zwolennicy literatury i religji narodowej wkraczają w dziedzinę polityki, nawołując do przywrócenia bezpośrednich rządów cesarza i usunięcia opartej na biurokratycznych wzorach chińskich władzy sioguna. Ponieważ cały ówczesny ustrój społeczny był oparty na zasadzie wierności lennika wobec senjora, przeto z chwilą uznania prymatu cesarskiego wierność dla tronu musiała zatriumfować nad wiernością dla sioguna. Okres letargu, jakim pozo^rnie może