Magazyn60101

287

PŁACE

nietylko od podaży siły roboczej, ale także od podaży wszystkich innych czynników produkcji. Wogóle produkcyjność specyficzna każdego czynnika zależy w istocie (ale nie wyłącznie) od stosunku ilościowego danego czynnika w porównaniu do innych. Jeśli więc praca jest czynnikiem stosunkowo rzadkim, a inne są obfite, to krańcowa produkcyjność pracy jest wysoka, jak np. w nowych, słabo zaludnionych krajach o dużych bogactwach naturalnych. P. tam będzie również wysoka, tak samo jak i zarobki samodzielnych producentów, liczących przedewszystkiem na własne siły robocze. — Odwrotnie, jeśli kapitał jest rzadki, to będzie on otrzymywać znaczne zyski i poziom procentu od kapitału będzie wysoki, przeciwnie poziom p. — o ile ludność jest liczna — będzie stosunkowo niski.

Na wysokość p. będzie wpływać również stan techniki, zwłaszcza to czy łatwo można zastąpić pracę ludzką bezpośrednią przez mechaniczne sposoby produkcji. Inaczej mówiąc w jakim stopniu maszyna — a więc kapitał — może współzawodniczyć z pracownikiem i wypierać go z dotychczasowego zatrudnienia. P. robotnika nie może być bowiem wyższa od kosztu wykonania tej samej roboty przez maszynę. Maszyna zastępcza wyznacza w każdym razie robotnikowi górną granicę jego p. Zmusza go także nieraz do podniesienia wydajności swojej pracy w celu poprawienia szans w walce z konkurującą z nim maszyną. Działa tu b. ważne prawo substytucji. Coprawda maszyna i inne ulepszone środki techniczne w pewnych wypadkach występują w odmiennej roli: jako czynnik komplementarny w stosunku do pracy, zwiększając na nią popyt. Niektórzy uczeni wprowadzają specjalne a bardzo abstrakcyjne pojęcie „elastyczności substytucji" jednego czynnika przez inny, np. pracy przez kapitał (maszynę). „Elastyczność substytucji" jest miarą łatwości, z jaką zmienny czynnik może być zastąpiony przez inne (J. R. Hicks). Duża elastyczność substytucji czynnika pracy jest wtedy, gdy łatwo zastąpić pracę kapitałem, a krańcowa produkcyjność kapitału wzrasta szybko w stosunku do krańcowej produkcyjności pracy. I odwrotnie. — Posługując się tern pojęciem elastyczności substytucji oraz dawniej uży-wanem już pojęciem elastyczności popytu na pracę (ściślej zmian liczby robotników, ilości pracy na robotnika i kapitału), J. R. Hicks stawia następujące trzy twierdzenia dotyczące wpływu postępu gospodarczego na podział dochodu społecznego, w szczególności na płace: ,,i) Wzrost podaży jakiegokolwiek czynnika produkcji zwiększy absolutny udział (t. j. realny dochód) przypadający na ten czynnik, jeśli elastyczność popytu na ten czynnik jest większa od jedności. 2) Wzrost podaży jakiegokolwiek czynnika zwiększy zawsze absolutny udział wszystkich innych czynników razem wziętych. 3) Wzrost podaży jakiegokolwiek czynnika zwiększy jego relatywny udział (t. j. jego proporcję w dywidendzie narodowej), jeśli jego „elastyczność substytucji" jest większa od jedności."

Widzimy więc z dotychczasowych naszych rozważań, że teorja p. oparta na krańcowej produkcyjności pracy nie wyłącza bynajmniej czynników działających od strony podaży, a nawet — w pełni rozwinięta — wymaga raczej takiego ujęcia. W ten sposób w odróżnieniu cd pierwotnej, nieco zbyt uproszczonej i jakby monistycznej teorji, spotykamy coraz częściej, nawet pod tą samą nazwą, teorje mniej lub więcej dualistyczne albo syntetyczne, uwzględniające równomierniej czynniki działające po stronie popytu na pracę i po stronie jej podaży. Do kierunku tego można zaliczyć C a r v e-ra i Marshalla.

Thomas N. Carver, nawiązując do pewnych myśli Ricarda i Malthusa, podkreśla przedewszystkiem znaczenie „typu życia" klasy robotniczej dla podaży pracy. Ten typ życia — skala i rodzaj potrzeb, wśród których znajdujemy instynkt prokreacji i pragnienie posiadania własnej rodziny, współzawodniczące z innemi potrzebami — naturalnie nie determinują bezpośrednio stopy p. Fakt, że człowiek ma wysoki poziom życia, nie da mu dużych zarobków, podobnie jak fakt, że jakiś korzec zboża drogo kosztuje producenta, nie pozwoli mu sprzedać go po wysokiej cenie. Poziom życia pracowników i koszt produkcji zboża wpływają na p. wzgl. cenę zboża przez ograniczenie ofiarowanych ilości. W zawodach wymagających pracy kwalifikowanej, gdzie krańcowa produkcyjność i p. są wysokie, działają dodatkowe czynniki ograniczające liczbę pracowników. Zbyt sztywna teorja „kosztów produkcji" i „typu życia" nie może wyjaśnić różnic w zarobkach,