page0077

KIERUNKI I METODOLOGIA BADAN. TERMINOLOGIA

cele ostateczne, do których człowiek dąży lub powinien dążyć, oraz przymioty i zachowania, które służą do osiągnięcia tych celów, czyli tzw. wartości instrumentalne. Wartości są najważniejszym czynnikiem kierującym życiem pojedynczego człowieka i całych grup społecznych. Hierarchia wartości uwidacznia się w podejściu do spraw i ludzi, w podejmowanych działaniach, w sposobie życia.

Dziecku życzono tego, co dobre i wartościowe. Dlatego spodziewać się można, że w imionach dwuczłonowych zachował się system wartości naszych praprzodków. Najczęściej powtarzającym się rdzeniem jest -staw, występujący w 100 imionach staropolskich, por. stp. stawa 'poważanie, cześć, szacunek'. Imiona z członem -stawwyrażały m.in. życzenia: Stanisław 'stań sławą, osiągnij cześć, dobrą sławę, poważanie', Bolesław 'bądź większy (lepszy) przez poważanie, szacunek, dobrą sławę'. Innymi często występującymi rdzeniami są -mysi, stp. myśl i -mir stp. mir por. 'pokój'. Przez ich użycie w imionach wyrażano życzenia, jak np.: Cieszymyst 'ciesz się myślą, myśleniem', czyli 'bądź mądry', Chociemir 'chciej pokoju'.

Ludzkie wartości są przedmiotem badań filozofów, psychologów i językoznawców; ujęte zostały w typologiach i klasyfikacjach. Posługując się jedną z nich (Rokeach 1973) możemy stwierdzić, że w cytowanych wyżej przykładowo imionach utrwalone zostały następujące ludzkie wartości: a) uznanie społeczne (szacunek, uwielbienie) — wartość wyrażona przez rdzeń sław-, b) mądrość (dojrzale rozumienie życia) — wartość wyrażona przez rdzeń mysi-, c) pokój na świecie (brak wojen i konfliktów) — wartość wyrażona przez rdzeń mir-. Są to cele, które chcieli osiągać nasi praprzodkowie. Wiele innych wartości można odczytać w imionach staropolskich.

Jak wiadomo, w XIII w. z imion dwuczłonowych z rdzeniem -sław wyodrębnił się sufiks -sław, który dołączano do imion obcych, chrześcijańskich, np. Idzistaw (od Idzi) Tomastaw (od Tomasz), a nawet do odapelatywnych nazw osob, np. Okostaw (od oko). Jak wskazują badania nad wartościami zachowanymi w imionach dwuczłonowych, duża ilość imion z elementem -sław i powstanie jego funkcji sufiksalnej nie było sprawą przypadku, lecz świadectwem wagi, jaką przywiązywano do dobrej sławy, czci i poważania. Chociaż imiona typu Idzistaw, Tomasław, Okostaw nie wyrażały życzeń, to zapewne wskazywały na „lepszą pod względem moralnym" osobowość człowieka, tak jak nazwiska na -ski wskazywały na „lepszą" pozycję społeczną ich nosicieli. Z upływem czasu obydwa sufiksy wyrażały wartości estetyczne, gwarantując „dobre" brzmienie imion i nazwisk.