page0176

172

przed śmiercią wskutek silnego zimna, wynagradzając przez to choć w części zniszczenia, spowodowane przez posuwanie się zatorów lodowych z biegiem rzeki; z drugiej strony lód jest środkiem potężnym do rozsadzania skał, przez co ułatwia ich wietrzenie powolne oraz następną erozyę i denudacyę.

Im wyżej wznosimy się ponad poziom morza, tern większe napotykamy masy śniegu, które jako lawiny zsuwające się w doliny z wielkim szumem i łoskotem wyrządzają straszne szkody zmiatając napotkane po drodze lasy i osady ludzkie, aż wreszcie na granicy wiecznego śniegu (od 600 metrów jak w Islan-dyi, do 5500 — 6000 metr. jak w Tybecie) spotykamy zwały śniegowe, które tylko w wierzchnich swych warstwach doznają skutków promieni słonecznych za dnia, podczas gdy w nocy krzepną te warstwy w powłokę lodową, póki w końcu masa śniegu nie zamieni się w potężny wał lodowy. Lodowce mają 11 — 23 kim. długości (lodowiec Mer de Glace na Mont Blanc) ¹)i a 1—40 kim. szerokości, posuwają się zaś ku dolinom z szybkością 40    300 metrów na rok, czyli 01—6’4 metra na dobę,

przyczem środek lodowca posuwa się znacznie szybciej aniżeli jego boki. Gdy się zdarzy, iż lodowiec uległ rozerwaniu wskutek napotkania skał potężnych na swej drodze, to najczęściej jednoczą się jego części poniżej urwiska wskutek zamarzania (regelacyi) ponownego krawędzi w częściach rozerwanych. Nierzadko lodowiec kończy się sklepieniem, Wysokiem na kilka metrów, a zwanem bramą lodowcową, z pod której wypływa strumień wody, gdyż prąd powietrza ciepłego (w Alpach zwany fóhnem) dochodzi przez bramę lodowcową do warstw lodowca i powoduje ich topnienie.

Wewnątrz lodowca lód jest zazwyczaj czysty i zbudowany z ziarenek, poprzedzielanych szczelinkami włoskowatemi; natomiast po swych bokach i na powierzchni ma lodowiec mnóstwo okruchów skalnych, żwiru, iłu, drzew itp. substancyi, z których u czoła lodowca powstają zwaliska, morenami lub zwałami zwane. Jest ich kilka gatunków. Mianowicie moreny boczne są to długie wały kamienne, leżące albo na brzegach lodowca, albo na stokach koło lodowca; morena czołowa pochodzi z kamieni, naniesionych na grzbiecie lodowca; kamienie te po-

*) Por. Neumayr: Dzieje ziemi j. w. str. 590 nastp.

http://rcin.org.pl