4. Nakazowi i zakazowi ze strony wychowawcy odpowiada posłuszeństwo ze strony dziecka. To powinno być: a) całkowite, to znaczy odnosić się do wszystkich nakazów i t. p.; b) punktualne, to znaczy nakaz i t. p. musi być natychmiast, dokładnie i tak wykonanym, jak tego wola prawodawcy żąda; c) chętne, t. j. pobudką nie powinna być służalcza bojaźń, lecz posłuszeństwo, wypływające z sumienia i z szacunku dla wychowawcy. Im starsze są dzieci, tern więcej niech się stara nauczyciel posłuszeństwo uszlachetnić, kładąc nacisk na wewnętrzne zadowolenie i czysty zamiar. Przykład posłusznego Boskiego Zbawiciela okazuje im wysoką wartość tej cnoty w obec Boga i zwraca uwagę na zasługę, jaką sobie na wieczność skarbią. Również inne przykłady posłuszeństwa ze starego i nowego testamentu, z historyi kościelnej i t. p. wpajają dziecku zamiłowanie do tej cnoty, Przeciw zarozumiałości, nieposłuszeństwu i uporowi niech wychowawca zawczasu występuje z całą energią i kon-sekwencyą. Jak się drzewko nakieruje, nagnie, tak też i rośnie. Im silniej nieposłuszeństwo występuje, tern bardziej bezwarunkowo musi wychowawca przestrzegać prawa. Uparty, krnąbrny wychowanek musi się ugiąć. Lecz ostrość niech raczej objawia się w ścisłej konsekwencyi aniżeli w karach. Skoro dziecko spostrzeże, że od posłuszeństwa nie potrafi się wywinąć, to powoli będzie je wykonywało dobrowolnie i chętnie.
f) Nadzór.
Nadzór jest konieczny, gdyż on odpowiada dziecięcemu charakterowi, zapobiega częstokroć wykroczeniom, a tern samem także karze i pobudza pozytywnie do dobrego. Chociaż nawet początkowo dzieje się niejedno wdęcej z ludzkich względówr, to jednakowoż dziecko wżywa się w dobre, powmli roziniłowuje się w niem, a skoro przychodzi mu ono z łatwością, przyswaja sobie dobre przyzwyczajenie, które zawrsze wywdera wielki wpływ na serce ludzkie, a przez to staje się bardzo korzystnem. To co początkowo działo się z mniej doskonałych względów, przy doskonalszem poznaniu i doj-rzalszVm umyśle dziać się będzie z wyższych motywów^.