page0256

252

rzeźbić przedmioty dowolne i w dowolnej ich ilości, tak i ma-terya pierwsza może przybierać formy bytowania najrozmaitsze ^l).

§ 42. Pojęcie formy substancyalnej.

Drugim składnikiem substancyalnym ciał jest forma sub-stancyalna. Arystoteles, a jego śladem scholastycy, znów uciekają się do analogii, gdy idzie o wskazanie roli, która przypada formie substancyalnej w ciele. Powiadają tedy, że jak ze spiżu można ulać działo, dzwon, lub posąg jakiś, tak i mate-rya pierwsza nadaje się do tego, iżby z niej powstało ciało jakiekolwiek; jak zaś kształt zewnętrzny, spiżowi nadany, rozstrzyga o tern, co ze spiżu zostało zrobione, tak materya pierwsza tylko przez formę substancyalną przybiera sposób istnienia indywidualny, ściśle określony w czasie i przestrzeni. Materya zatem pierwsza jest pierwiastkiem biernym, daje się modyfikować, forma zaś jest czynnikiem²) determinującym, naznacza pramateryi szczegółowy sposób istnienia. Stąd to Arystoteles zwie formę: łvte.\iyzicc (—dokonanie, ukończenie rzeczy, actus), evśpyeta; ponieważ zaś jej dziełem jest, że materya pierwsza poczyna istnieć jako ciało ściśle określone, podpadające pod jakiś gatunek ciał, przeto forma nieraz się zwie; stSoę (gatunek), Aóyoę (pojęcie rzeczy), a czasem utożsamia ją Arystoteles wprost z istotą metafizyczną rzeczy, z jej delinicyą, i określa ją jako xó tl    efvat (jakim coś jest bytem); wreszcie dla podobieństwa

jej roli z zadaniem kształtu, figury w rzeczach, zwie ją dość często: pop97) (kształt).

Trzeba atoli rozróżnić dwojaką formę: substancyalną (ouol-(ó$7}ę) i przypadłościową (xaxa aup,pej3yjxó<;). Ta forma, której obecność w rzeczy sprawia, iż kawał materyi istnieje jako ołów, cyna, miedź, kamień itp., jest formą substancyalną rzeczy. Lecz

M Por. Dr L. Schmóller: l)ie scholastische Lehre von Materie und Form. Passau 1908, str. 5—21.

H. Schaaf S. J.: Institutiones Cosmologiae. Romae 1907, str. 288-292;

Nys dz. w. prz., str. 176—184.

T. Pesch S. J.: Die grossen Weltr&tsel j. w., str. 527 nastp.

*) Por. naszą Metafizykę ogólną. Kraków 1903, str. 283 nastp. Forma substancyalna ma w systemie Arystotelesa zupełnie inne znaczenie, aniżeli kształt zewnętrzny rzeczy.

http://rcin.org.pl