page0355

NAZWY OBIEKTÓW I INSTYTUCJI ZWIĄZANYCH Z NOWOCZESNĄ CYWILIZACJĄ

cechą chrematonimów; w innych klasach nazw własnych nie następuje ona tak szybko i tak szeroko, np. bogaty król Lidii (VI w. p.n.e.) Krezus > krezus 'bogacz', miasta biblijne Sodoma i Gomora > sodoma i gomora 'rozprzężenie moralne'. Odwrotny proces, tj. przyjęcie nazwy własnej przez egzemplarz seryjnego produktu, jest zjawiskiem rzadkim, np. samochód marki (serii) cinąuecento otrzymuje nazwę Bolek: „Tata przyjechał Bolkiem (wołają moje wnuki)". Zależy to oczywiście od klas chrematonimów. Często nazwy własne otrzymują pociągi IC, ekspresowe i pośpieszne, ostatnio także osobowe (Głowacki 1990), ale nie zawsze. Jest to właściwość fakultatywna, obowiązkowy identyfikator pociągu stanowi jego numer. Zwyczajowo nadaje się imiona statkom przy zachowaniu specjalnego ceremoniału: chrzest (w okresie PRL-u uroczystość nadania imienia), matka chrzestna; dzwony kościelne w obrzędzie poświęcenia dzwonów.

B. CECHY JĘZYKOWE

Jedną z cech nazw własnych jest ich nieprzekładalność, jednak wiele grup chrematonimów bywa tłumaczonych i należy je tłumaczyć. Chodzi tu przede wszystkim o tytuły utworów literackich czy muzycznych, np. Zauberflóte Mozarta (poi. Zaczarowany flet), Prodana nevesta Smetany (poi. Sprzedana narzeczona, niem. Die verkaufte Braut). Wiele umów międzynarodowych, deklaracji, edyktow, konstytucji jednak zachowuje tytuły oryginalne, np. Magna Charta Libertatum, Nihil novi, w oryginale przytacza się — według incipitów — bulle papieskie. Tłumaczeniu podlegają nazwy świąt, np. Boże Narodzenie, łac. Natiyitas Domini, w Cerkwi prawosławnej Roźdenstvo Christovo; Wniebowstąpienie (Pańskie), łac. Cae-lumascensio lub tylko Ascensio, niem. Himmelsfahrt Christi, w Cerkwi prawosławnej Voznesenije Gospodne. Tłumaczy się nazwy krajów, np. Ćeska Republika, poi. Republika Czeska, niem. Tschechische Republik; Stany Zjednoczone, niem. Vereimgten Staaten von Amerika itd. Szczegółowo zajmuje się tym zagadnieniem E. Jakus-Borkowa (1987).

Chrematonimy zatem stanowią klasę nazw otwartą, obejmującą częściej przedmioty zbiorowe, rzadziej indywidualne, które w komunikacji społecznej z czasem zanikają (bywają efemerydami), bywają przekładane. Ze względu na swoją seryjność, powtarzalność, nabierają charakteru wyrazów pospolitych, stanowią więc klasę przejściową między apelaty-wami a nazwami własnymi. Ich denotaty (desygnaty) mogą otrzymać nazwę własną albo funkcjonować jako wyrazy pospolite lub deskrypcje.

351