page0401

Ewa Wolnicz-Pawlowska

WPROWADZENIE

Pogranicze jest obszarem o specyficznych cechach nazewniczych, będących wynikiem kontaktów językowych ludzi zamieszkujących te tereny. Mimo częstego stosowania tego terminu w tekstach naukowych nie zdefiniowano dotychczas pojęcia pogranicza językowego. Brak także klasyfikacji różnych typów pograniczy i jednolitej metodologii badań językowych. Istnieją bowiem różne pogranicza, zarówno w sensie geograficznym, jak historycznym, etnicznym itp.

W niniejszym tekście pogranicze językowe rozumiem jako obszar geograficzno-kulturowy wzdłuż granicy językowej, na którym większość mieszkańców (lub określona grupa ludzi) wchodzi stale w kontakt językowy z językiem sąsiednim. Z kolei granica językowa to linia podziału między pewnymi wspólnotami językowymi. Granice językowe mogą, choć nie muszą, pokrywać się z innymi granicami: etnicznymi, politycznymi, administracyjnymi itp.

Przy opracowywaniu metodologii badań nad pograniczami językowymi, m.in. terminologii, warto skorzystać z aparatu naukowego pokrewnych dziedzin wiedzy. Socjologowie badający procesy narodotwórcze w Europie Środkowej wyróżnili pogranicza stykowe, z ostrą granicą między etnosami, oraz pogranicza przejściowe, z szeroką strefą pośrednią, bez wyraźnej granicy. Językoznawcy, zwłaszcza dialektolodzy, obserwują podobne zjawisko w odniesieniu do gwar jednego języka lub języków sąsiadujących: prócz wyraźnie wyodrębnionych dialektów czy zespołów dialektalnych znamy przykłady gwar przejściowych i mieszanych.

Z ostrymi granicami mamy do czynienia zwykle w przypadku późnego zetknięcia się dwóch wspólnot językowych, natomiast stare

397