page0604

596

Ślaz — Ślazowe błony

czbie. śluz albo klej roślinny jest ciałem bezazotowem, składającem się z węgla i wodoru, które z powodu zachowywania się swego, zajmuje miejsce pośrednie między mączką czyli krochmalem i cukrem. Powstaje on w naturze, jako też drogą chemiczną z rozmaitych gatunków mączki i przechodzi tak pod wpływem życia roślinnego jako i w laboratoryjach na cukiof. Otrzymywanie klajstru z mąki zbożowej, sago it. p. polega na tych processach przemiany, jako też na nich się opiera otrzymanie cukru z mączki, syropu słodowego i kartoflanego, piwowarstwo i inne czynności fabryczne tego rodzaju. W roślinie żywej śluz zastępuje miejsce krwi; tworzy się on w nasieniu podczas kiełkowania z mączki; krąży on rozpuszczony w tkankach jako biało pożywne, z którego tworzą się komórki; po uszkodzeniu ostatnich on się wysącza, jak o tern przekonać się możemy na wiśniach, a w krajach południowych na mimozach, krzewach tragantowych i t. d. Klej roślinny naturalny w stanie stwardniałym czyli wysuszonym nazywają gummą, której odróżniają dwa gatunki: jeden rozpuszczalny w wodzie zimnej zowie się arabiką, drugi rozpuszczalny w wodzie gorącej jest tak zwana bassoryna.

Ślazowe błony, nazywają się te błony w ciele zwierząt, a szczególniej człowieka, które będąc przedłużeniem skóry, wyściełają powierzchnie jam i przewodów organizmu, i są przeznaczone do pośredniczenia w zetknięcia ze światem zewnętrznym tych organów. To przedłużenie skóry i zamianę jej na błony śluzowe widzimy w otworach: gęby, nosa, oczu, cewki moczowej, odbytnicy i t. d. Błony przeto śluzowe prócz tego, że znajdują się zawsze w stanie wilgotnym, nie przedstawiają w budowie różnic ważnych, któreby je oddalały od skóry zewnętrznej; ich powierzchnię zewnętrzną stanowią pokłady nabłonka, które podobnie jak części naskórka, ciągle się odłuskują, lecz przytem za pomocą wilgotnej wydzieliny zamieniają się na śluz, czyli rozpływają na powłokę klejowatą. Pod nabłonkiem znajduje się pokład składający się z włókien między sobą powikłanych, odpowiadający miazdrze czyli skórze właściwej, którego powierzchnia przedstawia mnóstwo brodawek, kosmyków, albo fałd, co dokładnie się przedstawia już na skórze języka. W massie tej miazgi śluzowej znajduje się mnóstwo torebek i gruczołków śluzowych (folliculi tnucosi), których wydzieliny częścią za pomocą przewodów pojedynczych i złożonych, częścią zaś przez rozszerzenie się samych torebek na powierzchnię błony się dostają. Pod miazdrą znajduje się tkanka łączna podbłonowa, łącząca błonę z częśeiami pod nią leżącemi, jak: mięśnie, kości i t. d. Wszystkie błony śluzowe są dość obfite w naczynia włoskowate; przedstawiają zaś znaczne między sobą różnice pod względem budowy, obfitości gruczołów, rozpostarcia nerwów i t. d. stosownie do ich nader różnych czynności i wyrobów. W ogólności błony śluzowe są poczytywane za najważniejsze organy wymiany materyi ze światem zewnętrznym (przyjmowania i oddzielania) a nadto są one organami pośredniczącemi przy przyjmowaniu wrażeń przez zmysły. Przez tkankę zawsze wilgotną i rozmiękczoną błon śluzowych dostają się do krwi ciała wewnątrz organizmu przyjęte, jako napoje i pokarmy albo drogą wdychania. Podobnym sposobem ciała pachnące za pośrednictwem wilgotnej błony śluzowej nosa, dostają się do nerwu powonienia, jak równie ciała mające smak rozpuszczony przez ślinę przenikają do nerwu smaku; w tycn więc obu przypadkach błony śluzowe są widocznie narzędziami zmysłów. Podobnież przezroczysta błona śluzowa oka zabezpieczając je nie tamuje przenikania światła do niego. Podobnież względem fal głosowych, zachowuje sic błona śluzowa ucha od wewnątrz wilgotna, od zewnątrz zaś odmiękczana przez ciało tłustawe. W wielu miejscach błona śluzowa, za pomocą znajdujących się w niej gruczołków; jest głównym działaczem