page0812

804

Sól kuchenna

w Wieliczce (ob.) pod Krakowem, gdzie pomimo wydobywania corocznego przeszło milijona centnarów, zapas soli w pokładach dotąd odkrytych, według dokonanych obliczeń, na 200 lat wystarczyć może. Gdzie znajdująca się sól jest tak nieczystą i zmieszaną z ciałami ziemistemi, że w tej postaci byłaby do użycia zupełnie nieprzydatną, tam najczęściej w pokłady solne puszcza się wodę, a gdy ta przesiąkając przez nie i rozpuszczając sól, dostatecznie nią się nasyci, naówczas pompuje się ją z głębi i dla otrzymania soli paruje. Zwykle jednak w blizkości pokładów solnych znajdują się źródła słone czyli solanki (ob.), z których sól otrzymuje się przez odparowanie ciepłem sztucznem w zakładach zwanych warzelniami i dla tego zowie się pospolicie warzonhą. Sól kuchenna kamienna, znajdująca się w przyrodzie, nigdy zupełnie czystą nie jest, zwykle bowiem zawiera domieszanie siarczanu sody, siarczanu magnezyi oraz chlorku wapnia i chlorku magnezu, wszakże w ilościach niezbyt znacznych, przeciwnie wody słone zawierają znaczne ilości tych soli, oraz innych związków z pokładów, przez które wody przesiąkają, rozpuszczonych i dla tego solanki przed wywarzeniem z nich soli, mnszą być poddawane pewnym robotom oddzielenie tych ciał na celu mającym. Jeżeli solanka czyto z otworu świdrowego wypompowana, czy też innym sposobem otrzymana, zawiera przynajmniej 16 na sto soli, naówczas parowanie jej ciepłem sztucznem dla otrzymania soli opłacić się jeszcze może; jeżeli zaś zapas soli jest mniejszy, naówczas solanka musi być zgeszczoną sposobem mniej kosztownym, co odbywa się przepuszczając ją przez tak zw'ane tętnie (ob.), niekiedy także zwane grady-jerniami, w których przez rozciągnieme solanki na wielkiej powierzchni cierni, znaczna część wody ulotni się skutkiem przewiewu powietrza atmosferycznego, a przez to roztwór solny zgęści się do tego stopnia, że dalsze jęgo parowanie ciepłem sztucznem z korzyścią już przedsiębranem być może. Przez przepuszczenie solanki przez tężnie, niefylko się ona zgęszcza czyli stęża, ale jeszcze oswobadza od wielu trudnorozpuszczalnych związków, które na cierniach osiadają i pod nazwą kamienia cierniowego (Dornstein) są znane. Osad ten powstaje głównie z węglanu wapna (utrzymywanego w rozpuszczeniu przez kwas węglany, w wodzie się znajdujący), gipsu, węglanu i wodanu żelaza, oraz małej ilości soli kuchennej, siarczanu sody, soli magnezyjowych i t. p. Zwykle solankę do pewnego stopnia zgeszczoną poddaje się działaniu wapna, które rozkłada zawarte w niej związki magnezyjowe, a przez to od nich sól oswobadza, a po oddzieleniu czystego roztworu od osadu, paruje się go w płytkich panwiach żelaznych, gdzie częścią w skutek zmniejszenia ilości wody, przez odparowanie, częścią zaś w skutek dalszego działania chemicznego, wydzielają się niektóre sole w postaci piany lub osadu do dna panwi i jej boków mocno przylegającego, który ponieważ mechanicznie przez odbicie wydobytym być może, w naszej warzelni ciechocińskiej pod nazwą wykowin jest znany. Te różne odpadki z warzelni soli z korzyścią mogą być zastosowane w rolnictwie. W miarę postępu parowania solanki, zaczynają się na jej powierzchni okazywać kryształy soli, naówczas parowanie mniej szybko się prowadzi i sól w miarę jej wydzielania, wybiera i odsącza nad panwiami. Tak otrzymana sól poddaje się jeszcze odsączaniu przez czas dłuższy w przystępie powietrza a to dla oswobodzenia jej ile tylko można od chlorków wapnia i magnezu, które są solami rozpływalnemi i przyciągając wilgoć z powietrza, rozpuszczają się i w większej czyści tą drogą zostają oddalone. Wszakże pozostała sól kuchenna nigdy jeszcze czystą nie jest, jakkolwiek bowiem przed przesianiem do handlu jeszcze jest suszoną, zostawiona na dłuższy czas w wil-