scandjvutmp17901

337

cnćj Ameryki, a ogłada europejska rozszerzy kiedyś swe światło po stałym lądzie Australazyi; lecz środkowa, spiekła Afryka pozostanie zawsze siedliskiem nieuprawnego, dzikiego życia, podobnie jak puste, lodowate stepy wyższej Tartaryi. Widzimy jakie są rządy w ludyjach, w Syjam i w'e wszystkich południowych krajach Azyi: znękani dokuczliwym upałem, w ciężkiej żyjący niewoli, nie mogą czuć żadnego przywiązania do rodzinnćj ziemi; swoboda uciążliwszą jest dla nich nad samą niewolą; bojaźń jedynym jest dla nich bodźcem i przewodnikiem. Czołgający się względem swych panów', zuchwali dla podwładnych, ludy te, zgubiwszy się w sweni poniżeniu, odrzuciły, jak niegdyś Kapadocyjanie, ofiarowaną im niepodległość. Trudno znaleść co podobnego głupocie i obmierzłej podłości charakteru ludzi, którzy skutkiem swego położenia, o w łasnej zapomnieli godności. Humkiar czyli morderca, tytuł używany przez jego wysokość turecką, uważany tam jest za największy zaszczyt, a największą chlubę zasadzają marokańscy panowie na tćm że samowolnie, kiedy się im podoba, ludzi zabijać mogą.

Mnićj jest w Azyi niż w Europie ludów całkiem uobyczajonych, gdyż pierwsza albo jest zbyt gorąca, albo zbyt zimna, kiedy druga prawie wszędzie jest umiarkowana. Fizyczną przyczyną tych różnic jest nadzwyczajna wysokość środkowćj Azyi i wielka zapadłość części południowych, a stąd ten ląd albo jest zbyt zimny w pierwszym, albo zbyt gorący w drugim razie. Prawie nie ma tam pośre-dnićj temperatury, a stąd wynika nieustanne ścieranie się zwyczajów, obyczajów Azyjatów północnych z południowemi, same tylko widać zarody cywilizacyi u pierwszych, a same męty u drugich. A wreszcie religije i rządy azyjatyckie tamują popęd do ulepszeń towarzyskich, i zmuszają tamtejsze ludy do pozostawania w stanie niedoskonałości, w nieprzerwanej stagnacyi umysłów; taki bowiem koniecznie bywa skutek uciążliwości i przesądu.

Dla tego to Chińczycy, gdy ich naszli Tatarzy, woleli dać sobie ucinać głowy, niż pozwolić ogolić brody, w skutek maksymy, że nie trzeba zmieniać tego co zaprowadzili przodkowie. Wszakże zachodzi różnica między temi ludami na Północy a mieszkającemi na Południu, jak to uważał ich cesarz Kang-hi; ludzie południowi, mówi tenże, są kobietami w porównaniu z ludźmi północnemi, a pół-