tpn 1 2248
1501

dr. józef Siemiradzki; geologia ziem polskich 105

przedstawia się jako zwykle ciemno zabarwiony, rdzawo-rudy, szary, zielonkawy lub czarniawy margiel gliniasto piasczysty z domieszką bezładnie rozrzuconych odłamów granitu i innych skał krystalicznych, oraz przyniesionych z północy głazów sylurskich wapieni z Estonii i Szwecyi, jurajskich głazów z Pomorza i wyrwanych po drodze przeróżnych ułamków skalnych. Skała ta tworzy na brzegach rzek i dolin strome urwiska i należy do najlepszych rodzajów gleby w Polsce (Proszowskie, Kutnowskie, Skalbmierskie, okolice Warszawy, Kalisza e t. c.). Większość cegielni w całej północnej Polsce materyału tego używa.

Utwory lniędzy-lodnikowe. Dosiągłszy brzegu Karpat lodowiec skandynawski zaczyna się cofać na północ, a skutkiem tego cofania, odbywającego się nierównomiernie z lokalnemi oscyllacyami tam i napowrót, okresami zastoju i t. d. jest, oprócz pozostawienia po sobie dennej moreny, utworzenie przeróżnych warstwowanych piasków i iłów, wypłukanych przez wody topniejącego lodowca z moreny gruntowej, oraz wały kamieni i żwiru, ułożone równolegle do czoła cofającego się lodowca (moreny czołowe). Warstwowane te utwory nazywamy międzylodowcow’ymi, a w nich to znajdują się zazwyczaj przechowane kości zaginionych zwierząt lodowcowej epoki, mamutów, nosorożców i t. d.

Lłiss. W miarę coraz dalszego cofania się lodowca ku Bałtykowi, na południowej części Polskiego niżu nastaje suchy klimat stepowy; iły przedlodowcowe i wypłukane z moreny przez topniejące wody utwory międzylodowcowe wyschnięte a pozbawione jeszcze chroniącej szaty roślinnej, wytwarzają tumany drobnego pyłu, który wschodnie wiatry stepowe roznoszą po całym kraju, niwelując nim wszelkie nierówności pierwotne terenu i wytwarzając gładką równinę podolskiego stepu. Ów pył nawiany przez wiatry stepowe pokrywa cały obszar Podola, Wołynia, Ukrainy, Galicyi, część Śląska; w Królestwie Polskiem zaś jedynie południowe jego części, Sandomierskie i po części Lubelskie, na północ nie przekraczając linii Pilicy i Pry-peci. Jako utwór współczesny z warstwowanymi piaskami między-lodnikowymi zawiera lóss również kości mamutów, turów i t. p., a wraz z niemi szczątki zwierząt stepowych jak sumak (Antilope miga), ślepiec (Spalax typlilus), skoczek (Dipus jaculus), ślimaki lądowe: Helix hispida i Pupa muscorum

Górny margiel lodowcowy. Po pewnym czasie lodowiec skandynawski od brzegów Bałtyku powraca znowu na południe, nie przekraczając jednakże linii Pilicy, a pokład gruntowej moreny (górnej), po nim pozostały różni się od takiejże moreny dolnej barwą jaśniejszą?