tpn 1 22483501

J. GRZYBOWSKI I ST. WEIGNEK: PŁODY KOPALNE ZIEM POLSKICH 123

od r. 1888 eksploatują lignit w Stopce, stwierdzono rozprzestrzenienie pokładów burowęgla na znacznych przestrzeniach. Liczne i dawne kopalnie węgla br. posiada okręg i okolica Międzychodza (Birnbaum) i w. i. W Prusach Zachodnich stwierdzono w wielu punktach istnienie zdolnych do odbudowy górniczej pokładów węgla br., a w wielu miejscowościach istnieją kopalnie, jak n. p. wielka kopalnia w Buku. Znanem jest także występowanie pokładów lignitu w granicach Królestwa Polskiego w wielu miejscach; górniczo jednak nie odbudowują go tam dotąd zupełnie.

Olej skalny.

Od doliny Dunajca po granicę Bukowiny, na przestrzeni długiej na 400 km , rozsiane są w Karpatach liczne miejscowości, w których ukazuje się, wynoszony zwykle na powierzchnię wodami, olej skalny. Wystąpienia te znane były od dawna miejscowej ludności, zbierającej ten olej w płytkich studniach i używającej go jako smaru, niekiedy jako środka leczniczego. Wspominają o nim niektórzy z podróżujących po Karpatach przyrodników XVIII w.

Pierwsze próby zużycia tego materyału do przeróbki na oleje świetlane czynione były w latach 1810—1817, udaremnione one jednak zostały trudnymi warunkami komunikacyjnymi. Dopiero w r. 1852 podjął próby te na nowo Ignacy Łukasiewicz i doprowadził do skutku. W r. 1855 wprowadzono oświetlenie naftowe w szpitalu we Lwowie, a w r. 1858 na dworcu kolei północnej w Wiedniu. Od tego czasu datuje się rozwój przemysłu naftowego w Polsce.

Olej skalny przedstawia się w normalnej temperaturze jako płyn barwy brunatnej z odcieniem zielonawym — aż do jasno żółtej, jego ciężar gatunkowy waha się od 0‘75 do 0'92. Pod względem chemicznym przedstawia on mieszeninę węglowodorów z grupy parafin obudowie CnH₂n-j-2. Węgłów odory te stanowią główną masę ropy, obok nich występują w ropie w ilości dochodzącej 14% węglowodory z grupy aromatycznych o budowńe CnH₂n—6, rzadziej węglowodory z grupy olefmów. Węglowodory z grupy parafin, stanowiące główną masę ropy, są mieszaniną węglowodorów lotnych, płynnych i stałych, rozpuszczonych w sobie nawzajem. Węglowodory o w⁷yższej ilości w^ręgla w drobinie (począwszy od C₁₇ H₃₆) są już ciałami stałemi w zwykłej temperaturze. W ropie występują w rozpuszczeniu i wyższe jeszcze węglowodory, aż do składu C₈₈ H₇₈ (parafiny w ścisłem znaczeniu), zawartość tych ostatnich powoduje krzepnienie ropy już w⁷ temperaturze około -(-6°. Ilość parafiny w ropie dochodzi do 11%.

Olejowi skalnemu tow arzyszą normalnie gazy, niekiedy w olbrzymiej ilości. O ile gaz nie porywa z sobą rozpylonej ropy, czyli