tpn 1 22482501

STKFAN KUDKICKi: MORZE HAt.TYCKIE 1 MORZE CZARNE 307

mierzeje i jeziora przybrzeżne, panujące niepodzielnie także na całem wybrzeżu morza Azowskiego. Tylko koło cieśniny kerczeńskiej odrośle systemu kaukazkiego czynią brzeg nieco wyższym aż do zatoki arabackiej. Tu zaczyna się 111 km długa mierzeja arabacka, oddzielająca od morza Azowskiego bagniste jezioro Siwasz czyli Gniłe morze. Północne wybrzeże morza Azowskiego jest typowo limanowem. Mierzeje tutejsze mają charakterystyczny kierunek NE—SW. Limany charakteryzują także wschodnie wybrzeże azowskie, leżące między podłużną deltą Donu a ogromną bagnistą deltą Kubania Poza nią zaczyna się już wybrzeże kaukaskie z ciekawemi zjawiskami abrazyi morskiej, która wyprzedza erozyę tutejszych rzek górskich.

Ukształtowanie dna morza Czarnego jest tylko w ogólnych zarysach znane. W południowej swej części przedstawia ono podłużne owalne zagłębie z dość stromymi stokami, których nachylenie dochodzi do 6°. Izobaty 200 i 2000 m są nieraz tylko o 10 mil morskich od siebie oddalone. U wysokich brzegów Krymu, Kaukazu i Azyi Mniejszej dno morza opada szybko do 1500 m głębokości. Środek owalnego zagłębia morza Czarnego zajmuje płaska powierzchnia, której poziom waha się między 2200 a 2240 m głębokości. Największa znana głębina wynosi 2245 m (według Supana 2618 m). Północna natomiast część morza Czarnego (na północ od równoleżnika Seba-stopola) jest bardzo płytka (mniej niż 200 m; zatoki odeska, karki-nicka etc. są mniej niż 20 m głębokie); tak samo morze Azowskie, które dochodzi zaledwie do 15 — 16 m głębokości. Cieśnina Bosfor jest przy swem północnem wejściu 70 m, przy południowem 46 m, w najgłębszych miejscach 100 m głęboka. Średnia głębokość morza Czarnego wynosi według Spindlera i Wrangla 1194 m.

Dno morza Czarnego jest pokryte osadami hemipelagicznymi (nawpół głębinowymi). Stoki zagłębia pokrywa jasno szary, gęsty muł, zawierający dużo piasku. Wierzchnie jego warstwy są czarniawe od siarczku żelaza, który występuje jako igiełki pirytu, czarne ziarneczka, lub wypełnia skorupki okrzemków. Dno zagłębia zalega muł siny, zawierający także dużo siarczku żelaza, liczne kuleczki wapna i (rzadko) konkrecye manganowe. Ogólna ilość ■wapiennych składników jest mniejsza niż w morzu romańskiem i wynosi 13—18%, wyjątkowo tylko dochodząc do 65°/₀- Ta wielka przewaga siarczano - żelazistego osadu w morzu Czarnem jest w związku ze znaczną ilością siarkowodoru w głębinowej wodzie tego morza.

Zasolenie morza Czarnego jest znacznie większe aniżeli Bałtyku. Bezpośrednio u powierzchni znajdujemy warstwę nad 40 m grubą, której zasolenie wynosi zwykle l8'3°/ooi często nawet mniej wskutek znacznego dopływu \*ody słodkiej z rzek czarnomorskich. We wię

2(,*