WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH435 I

419

padało przyjąć, że Chiny posiadały już w czasie panowania pierwszego cesarza Yi. ludność wynoszącą 13,553.923 dusz, Jęcz Legge uważa wszystkie obliczenia ludności w starożytnych Chinach jedynie za wymysły rachunkowe późniejszych chińskich uczonych ¹). Obszar państwa z czasów panowania pierwszej dynasty! mieścił się jeszcze w owem wielkiein kolanie, które rzeka Hoangho w ziemi Szausi tworzy, i długich trzeba było na to wieków, nim się na południe do rzeki Yangtsekiang rozprzestrzenił. Dopiero w r. 537 pr. Chr. wcielono Tszekiang do państwa, a południowe Chiny, t. j. Fokia, Kuang-tung, Kuangsi, Kueitszen na południowym stoku pasma gór Nanling zostały przez chińskich osadników dopiero w r. 214 pr. Chr. nabyte sposobem spokojnym, spokojniejszym nawet, aniżeli nabycie krain przez Zjednoczone Stany Ameryki na zachód rzeki Missisipi. Chiny powiększyły się jeszcze we. 1255 pr. Chr., gdy Mongołowie ziemię Yinnan do nich przyłączyli; wyspa Tormosa weszła nawet dopiero w⁷ r. 1683 w ich posiadanie ²). Jeżeli zaś w ostatnich 20 latach nie tylko ziemia nadamurska lecz i wielkie ka wały Mandszuryi do Rosyi odpadły, jeżeli nawet Kaszgaua przez powstanie się oderwała, a na południe od Yinnanu państwo makometańskie powstało, to trzeba

0    tern pamiętać, że to wszystko się stało w chwili wewnętrznego zaburzenia. Panująca dynastyja traci widocznie swą żywotność, a w kraju przygotowuje się wewnętrzna zmiana, jedna z owych chorób wewnętrznych, jakich on już wiele doznał i przezwyciężył, aby pod panowaniem nowego panującego rodu na nowo odżyć i zakwitnąć.

Nim przystąpimy do tego badania, jak dalece własności fizyczne kraju społecznemu rozwojowi Chińczyków sprzyjały, musimy najprzód wyświecić cialesne i umysłowe ich przymioty i zdolności, jako też i usposobienie serca tego narodu. W tój mierze musimy najprzód zwrócić uwagę na wytrwałość i giętkość jego ciała, które, pomimo wszelkich różnic w ciepłocie powietrza, w Kiachcie, czyli raczej w Majmaczynie na granicy Sybiru, gdzie rtęć co zimy w termometrze zamarza, takim samym pomyślnym stanem i rozwojem się cieszy, jak

1    w gorącu podzwrotnikowem Singapuru, gdzie muszkatołowe drzewo przed wybuchem ostatniej epidemii jako roślina, zbyt kupiecki mająca, było uprawiane. Chińczyk łączy zresztą w sobie to wszystko, co

^J) Chinese Classics, T. III, Cz. 1, str. 77.

²) J. H. Plath. Verfassung und Ve?'waltung Chinas unter den drei er sten Dinastieen. Alunchen 1865, str. 8.

http://rcin.org.pl