0281

PODZIEMNA ROSJA

W obu stolicach, w Moskwie i Petersburgu, odbywały się nieustanne manifestacje nawołujące do przyjścia z pomocą braciom Słowianom. Społeczeństwo żądało wojny. Nawet „nihiłiści" w nielegalnych odezwach domagali się rozpoczęcia wojny, oskarżając rząd o zdradę braci Słowian.

Aleksander zrozumiał: może się ponownie zjednoczyć ze społeczeństwem. Zwycięska wojna znowu zespoli Rosję. Potężny idealizm, który gnał młodych ludzi w lud, mógł znaleźć ujście w tej wojnie.

Dostojewski pisał:

Wielki wschodni orzeł wzbił się nad światem. Nie ujarzmiać, nie poszerzać

granice pragnie, lecz wyzwolić uciemiężonych i zahukanych, pozwolić im

żyć ku pożytkowi ludzkości... a temu właśnie nie chce dać wiary Europa.

Jednakowoż ministrowie byli przeciwni wojnie. Minister finansów wyjaśniał monarsze, że gospodarka Rosji, osłabiona na skutek reform, z trudem wytrzyma ciężar zbrojnego konfliktu. Minister wojny również wyrażał sprzeciw, bowiem reforma wojskowa nie została doprowadzona do końca. Minister spraw zagranicznych, arcyostrożny Gorczakow, rozwodził się nad nieuchronnym konfliktem z Zachodem w obliczu rosyjskich zwycięstw i nad ewentualnym wystąpieniem Anglii.

Jego Cesarska Mość umożliwił Gorczakowowi znalezienie kompromisu. Odbyły się konferencje ambasadorów mocarstw europejskich w Londynie i Stambule. Ambasadorowie zażądali od sułtana położenia kresu okrucieństwom i niezwłocznego przeprowadzenia reform w prowincjach słowiańskich. Ale, jak przypuszczał car, Anglia prowadziła podwójną grę. Angielski premier, Benjamin Disraeli, potajemnie popierał Portę i doradzał Turkom nieustępliwość. Porta odrzuciła więc hardo żądania ambasadorów.

W ten sposób Disraeli przybliżył upragnioną przez cara wojnę.

Sposobiąc się do wojny, trzeba było wszelako uspokoić potężną Anglię. Za pośrednictwem córki, księżnej Edynburga, Aleksander zapewniał królową Wiktorię:

- Nie możemy i nie chcemy wadzić się z Anglią. Byłoby szaleństwem z naszej strony marzyć o Konstantynopolu i o Indiach.

Chodziło jedynie o obronę braci Słowian - ot i wszystkie jego roszczenia.

O Indiach oczywiście nie marzył. Ale o Konstantynopolu... To odwieczne marzenie rosyjskich monarchów: nie tylko wyzwolić narody słowiańskie spod jarzma Turków, lecz stworzyć ogromne imperium słowiańskie. Wielka prababka Aleksandra, Katarzyna II, nadała jego stryjowi imię Konstantego, śniąc o tym, że zostanie on pierwszym cesarzem odrodzonego Bizancjum, zaś Konstantynopol zrzuci z siebie tę obcą nazwę - Stambuł. Od tego czasu liczni mężczyźni w rodzie Romanowów noszący imię Konstantych przypominali o tym marzeniu - odrodzonym

288