099

Świat arabsko-muzułmański 99

znajdowało się w trudniejszej sytuacji, zmieniającej się z roku na rok, szczególnie tam, gdzie maksymalne temperatury były znacznie wyższe. W związku z tym na wewnętrznych równinach korzyści płynące z uprawiania zbóż i wypasu wielbłądów czy owiec mogły okresowo być różne.

Syria była powiązana ściśle z resztą wschodniej części basenu śródziemnomorskiego za pomocą szlaku morskiego biegnącego wzdłuż wybrzeży do Egiptu. Szlak lądowy łączył ją z zachodnią Arabią, a trasy wiodące przez Ha-mad lub wokół jego północnego skraju - z państwami leżącymi na wschodzie. Powiązanie handlu na znacznych odległościach z produkcją dodatkowej żywności i surowców umożliwiało rozwój wielkich miast, położonych na wewnętrznych równinach, ale połączonych z wybrzeżem, takich jak Aleppo na północy i Damaszek w centrum.

Szlaki wiodące przez Hamad i wokół niego prowadziły do doliny bliźniaczych rzek: Eufratu i Tygrysu. Wypływając z Anatolii, płyną one mniej więcej w kierunku południowo-wschodnim, zbliżają się do siebie, potem się oddalają, by w końcu razem wpłynąć do północnej części Zatoki. Ziemie leżące między nimi i wokół nich dzielą się na dwa obszary. Na północy znajduje się Al-Dżazira, znana dawnym podróżnikom i uczonym jako Górna Mezopotamia. Wyżynne ukształtowanie terenu utrudnia wykorzystanie wód rzecznych do nawadniania i uprawy zbóż z wyjątkiem bezpośredniego sąsiedztwa rzek lub ich dopływów. Z dala od rzek opady były niepewne, a warstwa gleby cienka, dlatego też zajmowano się tam przede wszystkim hodowlą owiec, bydła i wielbłądów. Ale na północny wschód od obu rzek leży innego typu kraina, stanowiąca część łańcuchów górskich Anatolii. Często nazywa się ją Kurdy-stanem, ponieważ mieszkają tam Kurdowie. Tutaj, podobnie jak w górskich dolinach wybrzeża syryjskiego, ziemia i woda mogą być wykorzystywane pod uprawę drzew w górach, a zbóż w dolinach. Można także hodować owce i kozy dzięki regularnemu przenoszeniu się z zimowych pastwisk w dolinach rzek na letnie pastwiska wysoko w górach.

Dalej na południe, na obszarze Iraku, krajobraz się zmienia. Śniegi gór anatolijskich topnieją latem i wypełniają rzeki, które rozlewają się na otaczające równiny. Muł osadzający się w wyniku powodzi stworzył w ciągu tysiącleci olbrzymią równinę aluwialną - As-Sawad, gdzie na wielką skalę uprawia się zboża i palmy daktylowe. Irygację przeprowadzało się tu łatwiej niż na północy, ponieważ na równinie nie było praktycznie różnicy wzniesień i od czasów starożytnej Babilonii wielki system kanałów służył do przenoszenia wody po terenie As-Sawadu. Płaska równina i niebezpieczeństwo powodzi rodziły konieczność utrzymywania kanałów. Jeżeli ich nie czyszczono i nie naprawiano, wody powodziowe, przelewając się przez brzegi rzek, mogły zalać otaczające tereny, tworząc trwałe błota. Brak naturalnych przeszkód umożliwiał również koczowniczym pasterzom z Nadżdu wkraczanie do dolin rzek, by wykorzystać