11

mechaniczną manipulacją czasem: czy Bud jcsl na zewnątrz, „w świecic”, czy raczej w środku, w kinie? Zakończenie filmu zdaje się sugerować, że właśnie ten nieokreślony stan jest losem Buda, dlatego zaczynamy płakać.

Ostatnie sceny zarówno Cinema Paradiso, jak i Kresu długiego dnia kondensują zatem nostalgię za utraconymi ideałami oraz patos wynikający z żalu, że sprawy nie potoczyły się inaczej. Fal liczna męskość, choć niewątpliwie „zakwestionowana”, pozostaje na swoim miejscu, a Historia zbroi się przed nadciągającym przypływem pamięci. W Krainie wód niezwykłość prowadzonych przez Cricka lekcji historii podkreślają związane z okolicznym krajobrazem metafory pogłębiania i bagien. To konwencjonalne porównanie pamięci do wody lub fali przypływu sprawia wrażenie celebracji. Zamierzam jednak dowieść, że film ten można odczytywać podobnie jak Cinema Paradiso i Kres długiego dnia. Pokazywałam do tej pory, że strategie wypowiedzi tych dwóch dzieł odwlekają w ostatecznym rachunku wejście na teren „historii naturalnej” i w ten sposób podejmują zaciekłą obronę Historii i męskiego patriarchainego narcyzmu. Choć retoryka Krainy wód, ze swoją najwyraźniej afirmatywną tropiką pamięci, wydaje się podmywać taki projekt, sama narracja wyraźnie przeczy temu odczytaniu i zbliża wymowę filmu do Cinema Paradiso i Kresu długiego dnia. Innymi słowy - to, co początkowo wygląda na hymn na cześć Erfahnmg, okazuje się elegią o Historii i patriarchalnej męskości.

Cierpiący bohater Krainy wód, Crick (jeszcze jedna blada, ponura rola wiecznie udręczonego Jeremy’ego Ironsa), jest nauczycielem historii, który przechodzi kryzys. Uczniowie nie dają mu spokoju. Jeden z chłopców, Price, zadaje mu prowokacyjne pytanie: „Jaki to wszystko ma sens, skoro Historia zbliża się ku końcowi?” Kryzys bohatera jeszcze się pogłębia, gdy pewnego dnia po powrocie z pracy odkrywa, że jego żona, niepłodna na skutek wcześniejszej aborcji, ukradła dziecko sprzed supermarketu. Presja sprawia, że Crick zaczyna uczyć „innego gatunku historii - dziejów własnego dzieciństwa”, jak określił to jeden z krytyków”. Przybity wyzywającą postawą Priee’n i problemami

^5J R. Combs, „Sight and Soimd” 1992, nr 2, s. 61.

domowymi Crick poci się, jąka i zamiast o rewolucji francuskiej zaczyna opowiadać o swojej rodzinie, latach chłopięcych w rodzinnym Fens i o dziecięcej miłości. Ową „inną historię” Cric-ka, zamazującą granice między rewolucją, obiema wojnami światowymi i wspomnieniami z dzieciństwa, można by oczywiście wziąć mylnie za kinematograficzny wytwór Erfalmtng. Jednakże, jak już sugerowałam, filmowe wspomnienia tworzone są przez kody i konwencje „kina nostalgicznego”. Zamazywanie granic postrzegać można jako podawanie w wątpliwość ustalonego przedmiotu Historii, a dyskursywną opowieść o przeszłości Cricka jako wyzwanie rzucone statusowi Historii jako nauki wszechwiedzącej, „gotowej i zawsze niezmiennej”. W ramach konkluzji chciałabym jednak zaproponować odmienne odczytanie Krainy wód.

Film ten bez wątpienia podważa pewniki Historii, dziedzictwa ojców i fallicznej męskości. Opowieść Cricka krąży wokół niepewności ojcostwa, wokół traumy i kresu, Pojawia się w niej upośledzony brat zrodzony z kazirodczego romansu dziadka z matką. Crick opowiada też o swoim własnym młodzieńczym romansie z dziewczyną, która została potem jego żoną, ojej ciąży i swoich podejrzeniach, żc ojcem dziecka mógł być jego brat. Następnie mówi o aborcji, po której jego dziewczyna nie mogła już. mieć dzieci. W Kranie wód lęki dotyczące końca Historii kojarzone są z przerwaniem ciąży oraz niepewnością ojcostwa. Ale co te skojarzenia nam mówią? Niepewność ojcostwa łączy kwestie dotyczące autorytetu Historii oraz kryzysu paternalistycznego signifiet^M. Chociaż jednak Kraina wód jest świadectwem tych kryzysów, z całą pewnością ich nie przepracowuje.

Mniej więcej w połowic filmu Crick zaczyna lekcję od rozmowy o rewolucji francuskiej. W pewnym momencie włącza rzutnik zc slajdami. Kiedy odchodzi od ściany i przecina smugę światła z projektora, na jego kark spada ostrze wyświetlanej gilotyny. Uczniowie pytają, czy ta oświeceniowa machina istotnie zabijała łagodniej, na co Crick odpowiada, żc tego się nie dowiemy, bo machina odebrała glos swym ofiarom. Na krótką chwilę

" Por. U. Crced, Emm herc tu mutiernitr: fetninism andjmstmudendsm. .Sereen” 1937, nr 2, s. 52.