360

362 Wiek państw narodowych

między pałacem a partią Al-Istiklal stały się bliższe i sułtan zaczął się domagać pełnej suwerenności. W odpowiedzi władze francuskie - zapewne po raz pierwszy - posłużyły się tradycyjnym politycznym zabiegiem. Wykorzystały siły wiejskich przywódców, których władzę rozbudowały, a których pozycji zagrażała mocniejsza kontrola, wynikająca z przyszłej nacjonalistycznej koncepcji państwa. W roku 1953 sułtan został obalony i wygnany z kraju. W rezultacie dla większości Marokańczyków stał się on symbolem jedności, a agitacja przekształciła się w zbrojne powstanie.

W 1954 roku polityka francuska uległa zmianie. Francuska pozycja w Indo-chinach była zagrożona przez nowego typu zbrojny ruch narodowy; w Algierii rodziły się podobne inicjatywy. Nowy rząd francuski działał bardziej zdecydowanie i podjął rokowania z Neo-Dusłurem i z sułtanem Maroka, którego spra-wadzono z wygnania. Oba kraje uzyskały niepodległość w 1956 roku. W Maroku strefa hiszpańska oraz międzynarodowe miasto Tanger zostały w pełni włączone do suwerennego państwa. Niepodległość umocniła pozycję, obwołanego w 1957 roku królem sułtana, ale w Tunezji obalono beja, który odegrał pewną rolę w procesie politycznym, a Burgiba został prezydentem. Niemniej w obydwu krajach przez kilka następnych lat niestabilna była zarówno autonomia, jak i stosunki z Francją. Sytuacja ta wynikała zaangażowania Algierii w wojnę niepodległościową: pierwsze strzały padły w listopadzie 1954 roku, a wkrótce ich skutki odczuwał cały Maghreb.

Kryzys sueski

Do połowy lat pięćdziesiątych większość krajów arabskich znajdujących się pod panowaniem europejskim uzyskała formalną niepodległość. W niektórych pozostały obce bazy wojskowe, jednak szybko je opuszczano. Władze francuskie rządziły jedynie w Algierii, gdzie aktywne wyzwanie rzucał im ludowy ruch narodowy. Brytyjskie panowanie lub protektorat utrzymały się na wschodnich i południowych krańcach Półwyspu Arabskiego. Najważniejsze państwo Półwyspu - Arabia Saudyjska - nigdy nie podlegało obcemu zwierzchnictwu, ale wpływy brytyjskie były tam znaczne. Odkrycie i wydobycie ropy naftowej doprowadziło do zastąpienia obecności brytyjskiej przez amerykańską, ale również spowodowało, że patriarchalna władza rodziny Su’udytów mogła się zacząć przekształcać w pełniej rozwinięty system rządów. Kiedy w 1953 roku król Abd al-Aziz zmarł, założone przez niego państwo nabrało większego znaczenia w politycznym życiu tego regionu. Natomiast Jemen pod władzą swoich imamów pozostał odizolowany od innych krajów, mimo że stał się członkiem Ligi Państw Arabskich.