386

388 Wiek państw narodowych

w szkolnictwie średnim i wyższym. W Maghrebie jednak istnienie znacznego odsetka ludności obcej mającej wpływy na rząd i na gospodarkę prowadziło do upowszechnieniu znajomości francuskiego wśród warstw społecznych znacznie niższych niż na arabskim wschodzie. Tu niepodległe rządy, mimo że podkreślały znaczenie arabskiego, uważały dwujęzyczność za część swojego dorobku kulturowego. Na niektórych uniwersytetach podejmowano starania, by wszystkie przedmioty, w tym nauki ścisłe wykładać po arabsku. Ale stwarzało to trudności: podręczniki po arabsku można było opracować, ale student, który nie potrafił czytać literatury naukowej w podstawowych językach był upośledzony. Tysiące młodych ludzi wysyłano na studia przydzielając im rządowe stypendia, wymagało to jednak dobrej znajomości języka obcego.

Podobnie jak w innych społeczeństwach, ci, którzy byli bogaci bądź mieli powiązania ze sferą rządową lub kontynuujący rodzinną tradycję kultury mogli uniknąć tych problemów. W każdym kraju były szkoły lepsze od innych, które pozostawały pod nadzorem organizacji zagranicznych lub prywatnych; miały mniej liczne klasy i lepszych nauczycieli; na takim poziomie stały na przykład licea w Maghrebie, Egipcie i w Libanie, do których nauczycieli rekrutowano za granicą. Ich studenci bez trudu mogli się uczyć poza granicami za fundusze rodzinne lub rządowe. W rezultacie utrwalał się rozdział między dwiema kulturami, ale miał on inny charakter niż dawniej. Umacniająca się elita żyła nie - jak to miało miejsce w poprzednim pokoleniu - w angielskim, amerykańskim czy francuskim środowisku kulturalnym, lecz w środowisku anglo-arabskim lub franko-arabskim; jej przedstawiciele znali dobrze dwa albo trzy języki, arabski był dla nich językiem domu, natomiast wysoką kulturę i wiedzę o świecie wyrażano za pośrednictwem angielskiego lub francuskiego (przy czym rola angielskiego, z wyjątkiem Maghrebu, rosła). Ale znacznie większa grupa społeczna czuła się dobrze tylko w arabskim, całą swoją wiedzę o polityce światowej, idee społeczne i rozumienie nauki czerpiąc z książek, gazet i audyqi w tym języku.

Język i samoekspresja

Teraz już było coraz więcej materiału, który mógłby karmić umysły ludzi widzących świat przez pryzmat języka arabskiego; w większości był to materiał wspólny dla wszystkich krajów arabskich.

Panowała wielka epoka kina. We wczesnych latach sześćdziesiątych w krajach arabskich telewizja dopiero zaczęła się pojawiać, natomiast kin było bardzo dużo. W 1949 Egipt miał 194 kina, a w 1961 - 375; w większości krajów wzrost liczby kin wyglądał podobnie. Popularnością cieszyły się filmy amerykańskie, jak zresztą na całym świecie, w Maghrebie zaś filmy francuskie, powszechnie