453

a n.ui ii cufcw<i .v>»<    r    :uo

ISSNIWMW f-7.Qty «N PWN Wtt

15 1 POJĘCIA PODSTAWOWE    453

nych zaliczamy także te substancje, których cząsteczki stanowią obojętne kompleksy, np. karbonylek niklu. Ni(CO)₄

Rolę atomu centralnego mogą w ogólnym przypadku odgrywać zarówno atomy metali. jak i niemetali. Przykładami kompleksów utworzonych przez atomy niemetali mogą być jony (BH*r, |SiF*]-~. Zazwyczaj jednak mówiąc o związkach kompleksowych mamy na myśli kompleksy utworzone wokół atomów lub jonów metalu.

Obok kompleksów jednordzeniowych, zawierających jeden atom centralny, znane są również kompleksy, w których występuje dwa lub więcej atomów centralnych połączonych z sobą bezpośrednio lub za pomocą wspólnych ligandów. Jako przykłady mogą tutaj posłużyć dodckakarbonyltctraiiyd(O) (dwunastokarbonylek czteroirydu). Ir₄(CO)i;. w którym 4 atomy irydu łączą się bezpośrednio z sobą. zajmując pozycje w narożach czworościanu foremnego, oraz jon j<-hydrokso-bis(pcntaaininachromu)(III). [<NH_?)_?Cr(/z-OH)Cr(NHj)j]^M'. zawierający w kompleksie dwa jony chromu Cr¹* połączone za pośrednictwem atomu tlenu jonu wodorotlenkowego wyróżnionego deskryp-torem (t.

Liczbę atomów bezpośrednio połączonych z atomem centralnym nazywamy liczbą koordynacyjną (LK) Znane są kompleksy o liczbach koordynacyjnych od 2 do 8. Większe liczby koordynacyjne: 9. 10 i 12 spotykane są tylko w nielicznych przypadkach.

Liczba koordynacyjna 2 spotykana jest głównie w przypadku kompleksów jednowar-tościowych jonów Cu~, Ag* i Au", a także Hg^:*, np. [Ag(NHł);|’' lub |Au(CN)j]". Kompleksy te mają strukturę liniową (rys. 15.la).

Kompleksy o liczbie koordynacyjnej 3 są również niezbyt często spotykane. Mają one kształt płaski (rys. I5.lb), jak |HgL] . lub rzadziej kształt piramidy uygonalncj, jak w przypadku |SnCI₍) .

Liczba koordynacyjna 4 jest często spotykana w przypadku kompleksów metali przej ściowych. zwłaszcza zawierających dużą liczbę elektronów d. Jest ona najczęstszą liczbą koordynacyjną, jeśli idzie o kompleksy kationów metali grup głównych. Kompleksy o LK — 4 mogą wykazywać strukturę tctracdryczną (rys. 15.Ic), jak |BF₄] . [AIH,] . IA1CU ICrO.,1¹ . Ni(CO>₄. lub płaską kwadratową (rys. I5.1d). jak |Ni(CN)₄]² . [Pi<H-0>₄1^:‘ Ten ostatni rodzaj kompleksów jest szczególnie charakterystyczny dla kationów zawierających 8 elektronów d (Ni²*. Pt*'. Rh'. Pd²*. Ir*).

Kompleksy o liczbie koordynacyjnej 5 mogą mieć kształt bipiramidy irygonalncj (rys. 15-lc) lub piramidy tctragonalncj (rys. 15.lt)

Kompleksy o liczbie koordynacyjnej 6 są najczęstszymi kompleksami metali przejściowych i z ich przykładami spotykać się będziemy baidzo często. W większości przypadków kompleksy o LK = 6 mają kształt regularnego ośmiościanu (kompleksy oktaedryczne, rys. 15. Ig). Jest to bryła szczególnie bogata w elementy symetrii. Jako przykład może posłużyć wspomniany już. kompleks [FciCN)₆]'~. Zdarza się jednak, że nawet w przypadku 6 jednakowych ligandów pojawiają się pewne odkształcenia od idealnego kształtu ośmiościanu. Mogą być one związane bądź ze strukturą elektronową atomu centralnego (efekt Jahna-Tcllcra). bądź. też z oddziaływaniem kompleksu z jego otoczeniem Odkształcenia kompleksu oktaedrycznego wyrażają się skróceniem lub wy