56

Każde dziecko zdolne do prostej manipulacji posiada pewną określoną liczbę schematów czynnościowych, którymi się posługuje. Czasami są to tylko dwa schematy, czasami cztery, a czasami więcej. Nauczyciel powinien zorientować się, ile schematów opanował jego uczeń. Powinien także zaplanować sobie, jakich schematów' i w jakiej kolejności zamierza uczyć swojego ucznia. Poszerzenie możliwości dziecka o nowo schematy działań może być zajęciem trudnym. Przede wszystkim dlatego, żc większość uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym jest jednocześnie bardzo ograniczona w swoich możliwościach ruchowych oraz wykazuje nikłe zdolności do naśladowania.

Tradycyjnie przez manipulację rozumie się działanie na przedmiotach za pomocą ręki pod kontrolą wzroku. Co jednak zrobić, kiedy nasz uczeń nie kontroliye ruchów rąk albo gdy nie widzi? Znąjąc z dokładnej diagnozy możliwości i mocne strony ucznia możemy je poszerzyć o takie schematy, które nie będą wykorzystywały ręki jako narzędzia manipulacji. Przykładowym, choć trudnym do nauczenia schematem takiego rodząju będzie dmuchanie (gaszenie świecy, poruszanie wiatraczkiem lub wstążkami). Jest to także działanie nakierowane na przedmioty zewnętrzne.

Jeśli dziecko ma bardzo ograniczoną kontrolę ruchów rąk, to możemy wykorzystać ruchy szyi, głowy i języka. Uczeń może niewielkimi ruchami głowy burzyć wieżę z klocków albo uderzać w zawieszony przed nim dzwoneczek. Ustami może próbować chwytać zabawki. Możemy także przygotować dla dziecka kask zakładany na głowę z przymocowanym z przodu wysięgnikiem, którym dziecko podczas zajęć może dotykać i u-derzać różne przedmioty. Możemy także próbować wykorzystywać inne części ciała do uczenia dziecka manipulacji. Możliwości ruchowe ucznia, które możemy wykorzystać, zależą od sposobu ułożenia jego ciała podczas zajęć. Wykorzystujmy wrięc różne siedziska, kliny, materace, wałki i sakwy do takiego ustawienia dziecka, aby miało ono swobodę ruchu tych części ciała, nad którymi ma kontrolę i które możemy wykorzystać w pracy pedagogicznej. Warto ten element pracy skonsultować z rehabi* litantem ruchowym.

Dzieci niewidome i niedowidzące podczas manipulacji zamiast kontroli wzrokowej stosują kontrolę dotykową i słuchową. Ważne jest więc to, aby zabawki i przedmioty', które służą im do manipulacji, były zbudowane z różnych materiałów, o różnej fakturze, tw^rardości, wilgotności, temperaturze itp. Powinny dostarczać także wyraźnych doznań słuchowych.

Manipulacja zawsze dostarcza dziecku doznań polisensorycznych. Poprzez wrażenia doznawane w kontakcie z przedmiotami dziecko uczy się koordynować doznania płynące z różnych zmysłów'. Należy więc pozwalać uczniom brać przedmioty do buzi (oczywiście przy zachowaniu