57

zasad higieny). Dzieci poznają w ten sposób smak i zapach przedmiotów. Nauczyciel winien często zmieniać przedmioty i zabawki, jakie wykorzystuje w pracy, tak by dać dzieciom okazję do poznania jak największej ilości przedmiotów o różnych kształtach, barwach, wydających różne dźwięki. Dobrze jest korzystać z „zabawek” naturalnych: szyszek, kasztanów, liści, patyków, kamyków itp. Generalnie materiały naturalne dużo bardziej interesują dzieci niż zabawki plastykowe.

Miło jest dostrzegać zmiany, jakie następują w dzieciach pod wpływem odkrywania w sobie zdolności do manipulowania. Wyraźnie widać w wielu wypadkach, jak dziecko, nawet mocno niesprawne ruchowo, powodowane ciekawością świata, zaczyna „walczyć” o ruch. Równolegle przebiegający proces tworzenia się pojęcia „stałości przedmiotu” oraz ćwiczenie zmysłów, jakie następuje w toku manipulacji, umożliwiąją poprawienie komunikacji z dzieckiem. Nasz uczeń zaczyna coraz bardziej rozumieć otaczające go osoby. W końcu drugi człowiek jest w pewnym sensie „przedmiotem”, który dziecko poznaje. Teraz może wyodrębniać poszczególne osoby dużo wyraźniej i lepiej rozumieć ich zachowania. Dzięki ćwiczeniu percepcji wzrokowej uczniowie stają się o wiele bardziej zdolni do dostrzegania zmian w mimice twarzy znanej im osoby. Początkowo dziecko będzie rozróżniało wyraz mimiczny gniewu i przyjaznego nastawienia tej samej twarzy. Później będzie zwracało uwagę na bardziej subtelne emocje (np. smutku) bliskich mu osób. Rozwój analizatora słuchowego umożliwia dziecku zwracanie uwagi na ton i modulację ludzkiego głosu. Po pewnym czasie nasz uczeń zacznie rozróżniać nąjczęściej słyszane proste słowa, które nabiorą określonego znaczenia. W pracy pedagogicznej trzeba się orientować w możliwościach, jakie ma w tym względzie dziecko.

Rozwój manipulacyjny wiąże się także ze zdolnością dziecka do wyraźnego zwracania na siebie uwagi. Początkowo dziecko zwracało na siebie uwagę głównie za pomocą płaczu. Teraz może na przykład chwycić nas za rękę. Dzieci chętnie dotykają twarzy nauczyciela. Należy' je do tego zachęcać, gdyż dzięki temu mogą one spotkać się z nami w sposób bardziej pełny. Dzieci w tym okresie często zaczynają dużo więcej wokali-zować. Początkowo, na zasadzie echolalii, bez zrozumienia, będą powtarzać proste głoski. Za pomocą głosu i mimiki dzieci mogą stać się zdolne do sygnalizowania swojego stanu emocjonalnego, a więc na przykład niezadowolenia, gniewni, wstrętu, strachu, ale także miłości, wyróżniania i zadowolenia.

Poprzez manipulację i zwiększenie liczby opanowanych schematów czynnościowych wzrasta aktywnie nastawienie do rzeczywistości, co przejawia się w coraz bardziej złożonych czynnościach eksploracyjnych. Najbardziej zdolni uczniowie zaczną łączyć schematy w pewne całości. Starają się „zrozumieć” przedmiot poprzez stosowanie różnych znanych już