58

schematów działań. Chociaż na tym etapie uczniowie manipulują w sposób niespecyficzny (bez uwzględniania przeznaczenia przedmiotu), to jednak potrafią łączyć schematy w pewne ciągi zachowań. Przykładowo, gdy wezmą do ręki zabawkę, próbują włożyć ją do buzi, potem potrząsają nią, a na koniec uderzają. Jest to nowa jakość w zachowaniu dziecka. Schematy czynnościowe stają się mniej izolowane, łączą się w złożone sekwencje. Proces ten nauczyciele winni bacznie obserwować oraz stymulować poprzez pokazywanie, jak wiele dana zabawka może dostarczyć wrażeń. Na podstawie już opanowanych schematów działań można dzieciom pomagać łączyć różne zachowania w bardziej złożone ciągi zachowań. Uczeń uczy się teraz dążenia do celu, który niekoniecznie osiągany jest bezpośrednio. Stosuje pewne schematy działań jako sposoby pośredniczące w osiągnięciu celu. Jest to możliwe dzięki opanowaniu przez ucznia zdolności do koordynacji i porządkowania działań. Przykładem może być sytuacja, w której uczeń pociąga za sznurek (jeden schemat), aby chwycić i potrząsnąć zabawkę (drugi schemat). Zauważmy, że jeden schemat był celem (potrząsanie zabawki), a drugi środkiem do celu (ciągnięcie). W zależności od tego, jakie schematy działań dziecko już opanowało, terapeuci tak powinni organizować jego zajęcia, aby mogły one sensownie łączyć schematy, których dziecko nauczyło się wcześniej. Z biegiem czasu schematy, jakie opanowuje dziecko, powinny być coraz bardziej złożone i dostosow^rane w większym stopniu do różnych cech przedmiotów. Przykłady takich zachowań to: ślizganie klocka po gładkiej powierzchni stołu, zginanie papierów i kartonów, huśtanie zabawek mobilnych, rozciąganie gumek, wkładanie jednego przedmiotu w drugi, itp. Terapeuta powinien wyczuć moment, w któiym dziecko jest w stanie takie zachowanie sobie przyswoić.

Manipulacja prosta, a później bardziej złożona, nie wykracza poza bezpośrednie działania (tzw. inteligencja sensoryczno-motoryczna), do których dzieci głęboko upośledzone mają stosunkowo największe uzdolnienia. Ponieważ manipulacja poprzez rozwój zmysłów poprawia zdolności komunikacyjne uczniów, w tym także zdolność rozumienia mowy, dodatkowym elementem terapii, który w^rarto zastosować, jest behawioralne uczenie dziecka rozróżniania przedmiotów i rozumienia ich nazw.

Zabawki manipulacyjne

Bardzo wiele dzieci zdolnych do manipulacji wykorzystuje swoje możliwości w bardzo niewielkim zakresie z powodu trudności w poruszaniu się. W tym często leży przyczyna słabej skuteczności terapii poprzez