5

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0. €> by WAiP 2009

Rozdział 1

Praca jako kategoria naukowa

Przygotowanie człowieka do pracy zawodowej, przyuczenie do niej czy przysposobienie zawodowe to procesy umożliwiające podjęcie pracy o różnym stopniu złożoności i odpowiedzialności. Są one opisane poziomami umiejętności i kwalifikacji, a ilustrują wymagania stawiane pracownikom, które powinni oni wypełnić, aby pracować na danym stanowisku, w danym zawodzie, a więc być dobrym pracownikiem (Tomaszewski, 1965, s. 29). Cechy opisane kwalifikacjami zawodowymi oraz motywacją i postawą wobec zadań zawodowych stawianych pracownikowi decydują o jego przydatności zawodowej i możliwości uzyskania pracy (Wiatrowski, 1994, 2000, s. 43 i 241-242).

Praca pozostaje w kręgu zainteresowania ludzi już od najdawniejszych czasów. Księga Rodzaju Starego Testamentu opisuje nie tylko sześciodniowy akt stworzenia świata przez Stwórcę, ale również dzień siódmy, który Bóg uczynił świętym, albowiem odpoczywał w tym dniu po całym dziele, które pracą swoją stworzył (tom pierwszy Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu, 2000, s. 7, 11,12). Kolejny biblijny opis pracy dotyczy życia ziemskiego pierwszych rodziców i zdobywania przez nich w znoju i pocie czoła pokarmu wydanego przez - jak Bóg określił - przeklętą ziemię. Zapis ten sprawił, że praca, zwłaszcza fizyczna i na roli, przez wieki stanowiła przedmiot pogardy w opinii możnych świata, np. ludzi wolnych w czasach starożytnych. Stanowisko biblijne stało się źródłem refleksji na temat pracy oraz roli w niej człowieka, różnych nauk, głównie filozofii, a także pedagogiki czy socjologii

W dziejach ludzkości praca była opisywana przez różnych myślicieli. Pozytywne aspekty pracy zostały dostrzeżone już w starożytności przez przedstawicieli tego okresu, którzy wywodzili się z niższego stanu, m.in. Hejzoda (VIII—VII w p.n.e.) oraz Sokratesa (469-399 p.n.e.). Uważali oni, że to nie praca hańbi, lecz próżniactwo. Podobny pogląd głosił Antystenes (441-368 p.n.e.), który twierdził, że praca jest dobrem (Tanalski, 2002, s. 21). Podobnie postrzegali pracę encyklopedyści. Cechy pracy w kategoriach negatywnych i pozytywnych stały się podstawą zainteresowań przedstawicieli różnych nauk m.in. filozofii, która zajmuje się również wpływem pracy ludzkiej na przeobrażanie świata i człowieka. Jej aspekty poznawcze, moralne i estetyczne wciąż stanowią przedmiot zainteresowania

12    Rozdaał 1. Praca jako kategoria naukowa

różnych doktryn: chrześcijańskiej - Tomasz z Akwinu (XIII w.); Stefan Wyszyński (1901-1981); Jan Paweł II (1920-2005) i Józef Tischner (1931-2000); persona-listycznej - Jacques Maritain (1882-1972); Emmanue! Mounier (1905-1950); religijnego egzystencjonalizmu - Gabriel Marcel (1889-1973); marksizmu - Karol Marks (1918-1883); Fryderyk Engels (1820-1895), a także pragmatyzmu - William James (1842-1910); John Dewey (1859-1951). Dopełnienie rozważań o pracy ilustrują nurty filozofii: 1) aktywistycznej XIX wieku, w którym polscy pozytywiści uczynili pracę jedną z form aktywności człowieka. Taką formą aktywności może być czyn [Augustyn Cieszkowski (1814-1894); Cyprian Kamil Norwid (1821-1883)]; proces twórczy Edward Dembowski (1822-1846)], trud [Stanisław Brzozowski (1878-1911)] czy dobra robota opisana wytworem pracy. Ten ostatni aspekt pracy Tadeusz Kotarbiński (1886-1981) określił mianem prakseologii, teorii sprawnego działania (rys. 1).

Wymienione teorie, wyjaśniające wpływ pracy na obraz świata i funkcjonowanie w niej człowieka, pełnią służebną rolę wobec edukacji, która koncentruje się na procesie stawania się i bycia człowiekiem. Edukacja zawodowa realizuje te idee poprzez przygotowanie człowieka do pracy zawodowej. Jest to jej główne zadanie. W realizacji tego zadania istotne jest rozpoznanie cech i predyspozycji człowieka do danej pracy, ponieważ dzięki niej będzie mógł się dalej rozwijać, a praca stanie się źródłem satysfakcji, zadowolenia, dobrobytu czy prestiżu społecznego. Problemy te interesują również psychologię i socjologię (rys. 1).

1.1. Źródła pracy

Historia pracy jest stara jak świat. Jej rodowód sięga dzieła stworzenia świata i potrzeby wypoczynku Stwórcy po jej trudach. Równie ciężka, ale innego charakteru była praca Adama i Ewy, którzy rozpoczęli ziemskie bytowanie po wypędzeniu z raju.

Biblijny opis pracy rozumiany w kategoriach ciężaru, mozołu przejęty został przez język łaciński i określany słowem labar. Jego znaczenie dotyczy nie tylko pracy, ale właśnie trudu, mozołu, cierpienia, znoju, niedoli, ciężaru, harówki (Słownik wyrazów obcych, s. 241). Bytowanie na ziemi pierwszych rodziców wypędzonych z raju naznaczone zostało ciężką pracą polegającą na wykonywaniu różnorodnych czynności, których zakres ulegał ciągłemu poszerzaniu i doskonaleniu przez kolejne pokolenia i wspólnoty. Początkowo wynikały one z potrzeby przetrwania człowieka, który podejmował samotną walkę z przyrodą, a potem w grupie i w coraz liczniejszych zespołach tzw. plemionach. Ich dorobek stanowił początek kultury i cywilizacji. Powyższy opis dowodzi, że praca została stworzona przez Stwórcę, a człowiek ją rozwinął. Dlatego określona została mianem