62

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0.0 by WAiP 2009

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0.0 by WAiP 2009

Spis treści    Notatki

Psychologia procesów poznawczych (epistemologicznych)    12 5

4.4.2. Epistemologia a struktura nauki

Epistemologia (z greckiego episteme - wiedza) znaczy to samo, co gnoseolo-gia (z greckiegognósis, gnóseós - poznanie) i nazywana jest - podobnie jak gno-seologia - teorią lub nauką poznania, przy czym epistemologia dotyczy poznania świata zewnętrznego, a gnoselogia - poznania wewnętrznego. Jej celem jest poszukiwanie źródeł prawdy poprzez rozpoznawanie, badanie oraz analizowanie aktów i rezultatów poznawczych. Aktami poznawczymi określane są takie czynności psychiczne, jak: spostrzeganie, przypominanie, sądzenie, rozważanie, rozumienie i wnioskowanie, a rezultaty poznawcze - twierdzeniami naukowymi (Ajdukiewicz, 1949, s. 15-17).

Jednym z nadrzędnych celów edukacji jest poznanie, zatem związki epistemologii z edukacją są oczywiste. Edukacyjne poznawanie wyznaczają szkolne przedmioty nauczania, które wiedzę o otaczającej rzeczywistości czerpią z dyscyplin naukowych, wyodrębnionych oraz sklasyfikowanych zgodnie z teorią poznania.

Epistemolodzy nadają poznaniu charakter „...wieloaspektowy oraz wyspecjalizowany” (Kamiński, 1981, s. 13). Edukacja człowieka ma charakter poznania planowego (systematycznego), które jest utożsamiane z poznaniem naukowym.

Rozważania nad naturą naszej wiedzy przeprowadził Ajdukiewicz (1949) w książce Zagadnienia i kierunki filozofii. Autor, analizując różne podejścia episte-mologiczne, zestawia następujące pary: empiryzm i aprioryzm, realizm i idealizm oraz racjonalizm i irracjonalizm. Różnią je metody poznawania otaczającej rzeczywistości. Dla empirystów będzie to doświadczenie, apriorystów - twierdzenie, racjonalistów - rozum, który dowodzi możliwości poznawczych ludzi, irracjo-nalistów - poznanie na drodze pozaracjonalnej, realistów - przedmioty dane w doświadczeniu, idealistów - idee. Poznawanie i opisywanie rzeczywistości oraz rola podstawowych nauk w tym procesie stanowiły również przedmiot zainteresowania Kamińskiego. Ich układ przedstawiono na rysunku 26.

Analiza przeciwstawnych par kierunków filozofii pozwala stwierdzić, iż istotne z punktu widzenia edukacji są empiryzm oraz aprioryzm. Wniosły one trwały wkład do struktury nauki dzięki wyodrębnieniu w niej podstawowych grup - nauk humanistycznych i przyrodniczych zaliczonych do grupy nauk empirycznych oraz matematyki i logiki zaliczonych do grupy nauk apriorycznych (zob. Ajdukiewicz, 1949).

Inny podział nauki prezentuje Stefan Ziemski (1971), który charakteryzuje typy nauk na trzech osiach: jako idiograficzno-nomologiczne, indukcyjno-de-dukcyjne¹ oraz wartościująco-przedstawiające.

126    Rozdział 4. Metody badania pracy w interdyscyplinarnym układzie

Teologia

Nauka -

filozofia

^L Wiedza przyrodzona -

formalne

(dedukcyjne)

nauki szczegółowe -

realne

(indukcyjne)

przyrodoznawstwo

(nauki

nomonologiczne)

humanistyka (nauki typologiczne)

Rysunek 26. Rola podstawowych nauk w rozpoznaniu i opisywaniu rzeczywistości, {za: Kamiński, 1980, s. 240)

Mnogość podziałów i różnorodność przyjmowanych kryteriów uzasadnia celowość dokonania przeglądu ważniejszych klasyfikacji nauk.

Poznanie ludzkie dotyczy różnorodnych sfer, a realizuje się je na różnych poziomach edukacji. Zakres poznania ilustrują przedmioty nauczania, wyodrębnione z poszczególnych dyscyplin naukowych. Zatem przegląd ważniejszych klasyfikacji nauk wydaje się zasadny. Przedmiotem poznania mogą być rzeczy materialne i niematerialne; byty realne (istniejące niezależnie od naszego poznania), jak również idealne lub intencjonalne (nie dane, ale skonstruowane przez umysł, istniejące tylko dzięki jego operacji (Platon ok. 427-347 p.n.e.); Tomasz z Akwinu (1225-1274); przedmioty naturalne istniejące niezależnie od psychofizycznej działalności (nauki nomologiczne), jak i wszelkiego rodzaju wytwory kulturowe (nauki idiograficzne). Możliwa jest zatem nieograniczona wielostopniowość poznania. W rezultacie rodzą się nowe nauki o nauce i nadawane są im rozmaite nazwy, takie jak, np. „metanauka (w szerokim sensie), epistemologia, teoria nauk (logiczna teoria nauki, teoria poznania naukowego), metodologia nauk, filozofia nauki, scjentologia (Schingnitz), naukoznawstwo, wiedza o nauce (Parzęcki), me-tazjologia (Ampere (1775-1836), zetetyka (Tykociner), epistemologia pragmatyczna, logika wiedzy" (Kamiński, 1981, s. 31).

Systematyzacja nauk wypływa z burzliwego jej rozwoju, jest wynikiem postępu cywilizacyjnego, poszukiwania lepszych metod poznania, wyodrębniania się

1

Władysław Tatarkiewicz naukom nomologicznym przeciwstawia nauki typologiczne (historyczne, topograficzne, systematyczna), zarazem nie uznaje idiograficznego charakteru historii.