63

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0.0 by WAiP 2009

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0.0 by WAiP 2009

Spis treści    Notatki

Psychologia procesów poznawczych (epistemologicznych) 127

nowych obszarów poznania, co z kolei wiąże się z potrzebą ich identyfikacji poprzez np. opis, definicje. Towarzyszy im wyodrębnienie się nowych specjalności, które nie osiągnęły jeszcze statusu o wyraźnie ukonstytuowanym obszarze badań i nie posługują się jeszcze w pełni naukowymi metodami, np. protonauka -nauka o embrionach, paramiologia - przysłówioznawstwo. Potrzebne jest zatem uporządkowanie naukowych obszarów badawczych i określenie ich związków z edukacją.

Pierwszy podział wiedzy uwzględniał potrzeby filozofii. Dokonał tego Platon, przyjmując za kryterium podziału dziedziny poznania umysłowego, zmysłowego oraz umiejętności praktyczno-techniczne. Poznanie umysłowe łączył z dyscyplinami matematycznymi (arytmetyka, geometria, astronomia i harmonika) oraz z filozofią.

Bardziej wszechstronny i wnikliwy podział wiedzy zaprezentował Arystoteles (384-322 p.n.e.), który wyodrębnił wiedzę teoretyczną oraz praktyczną. Nauki teoretyczne podzielił na fizykalne, matematyczne oraz filozoficzne, wyrażone jako tzw. filozofia pierwsza, czyli metafizyka, która zdaniem Arystotelesa (384-322 p.n.e.) pełni wśród dyscyplin rolę szczególną. Jest bowiem nauką pierwszą i najogólniejszą, dającą podstawę i wzór dla całej wiedzy. Dyscypliny fizykalne obejmowały pięć działów, w tym przyrodoznawstwo oraz filozofię przyrody, a matematyka - arytmetykę, geometrię, astronomię, harmonikę oraz optykę i mechanikę. Wiedzę praktyczną tworzyły przede wszystkim etyka i polityka, do której - jako pomocniczej dyscypliny - Arystoteles zaliczył ekonomię, strategię, retorykę.

Klasyfikacje Platona i Arystotelesa były podstawą kolejnych systematyk w starożytności i na początku średniowiecza (koncepcje: platońsko-stoicka, Tomasza z Akwinu).

W czasach nowożytnych nowy podział nauk przedstawił Francis Bacon (1561-1626), który ze względu na źródła wiedzy wyodrębnił: wiedzę objawioną (teologiczną) oraz zdobytą w sposób naturalny przez człowieka, którą nazwał filozofią naturalną. Każda z nich obejmowała naukę o Bogu, aniołach, przyrodzie i człowieku, zawierała także politykę i antropologię. Dyscypliny o przyrodzie zaś -zdaniem Bacona - mają charakter spekulatywny (metafizyka i filozofia przyrody) bądź deskryptywny (opisowy, np. mechanika stosowana i magia) lub matematyczny (czysto matematyczny: arytmetyka, geometria, algebra; mieszany - astronomia, kosmografia, architektura i sztuka, budowa maszyn). W powyższej klasyfikacji Bacon zaprojektował nowe dyscypliny - historię literatury i semiotykę.

Klasyfikacja Kartezjusza (1596-1650) porównywana jest w przenośni do „drzewa”. Jej „korzenie” to filozofia, „pień” - fizyka, „konary” - fizjologia, medycyna i logika.

-+- • ST i t **    ^    ^ *

128    Rozdział 4. Metody badania pracy w interdyscyplinarnym układzie

Epistemologicznie interesujące wyróżnienie dziedzin naukowych zaproponował John Locke (1632-1704), wyodrębniając:

■    nauki o naturze teoretyczno-przyrodniczej,

a nauki o działaniu praktyczno-etycznym,

a nauki o środkach, czyli znakach poznania (semiotyczno-Iogiczne).

Innym ważnym zjawiskiem w dziejach porządkowania nauk jest teoretyczne oddzielenie dyscyplin aprioryczno-realnych, zapoczątkowane przez Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646-1716), który wyróżnił nauki syntetyczne i analityczne, oraz Davida Humea (1711-1776), który w zakres wiedzy empirycznej włączył dyscypliny przyrodnicze i humanistyczne.

Andre Marie Ampere (1775-1836) ogłosił zarys klasyfikacji nauk, które zamierzał ułożyć na wzór roślin i zwierząt w naukach biologicznych. Wyróżnił on ponad sto kilkadziesiąt nauk poszczególnych, z których każda stanowi jedność pod względem treści. Nauki te usystematyzował w grupy coraz wyższych rzędów. W klasyfikacji Ampćrea wyodrębnione zostały dwie grupy nauk - kosmologiczne (nauki o świecie materialnym) oraz nomologiczne (nauki o świecie duchowym). Kosmologię podzielił na nauki opisujące materię nieorganiczną (również przy zastosowaniu matematyki i fizyki) oraz materię organiczną, wraz z naukami medycznymi i naturalistycznymi.

Augustę Comte (1798-1857) swoją klasyfikację nauk wywodzi ze sposobu poznania i wyodrębnienia nauk abstrakcyjnych (podstawowe, konkretne) oraz pochodnych. Kosmografię, geologię czy botanikę zaliczył do nauk pochodnych, nauki abstrakcyjne zaś ułożył według malejącego stopnia ogólności praw, systematyzując je następująco: matematyka, mechanika, fizyka, chemia, biologia, socjologia.

Henry Spencer (1820-1903), identyfikując się z podziałem Comtea, wyróżnił trzy główne działy nauki:

■    nauki abstrakcyjne (obejmujące logikę formalną i nauki matematyczne),

■    nauki abstrakcyjno-konkretne (m.in. fizyka, chemia),

■    nauki konkretne (m.in. biologia, psychologia, socjologia).

Wilhelm Wundt (1832-1920) zaproponowaną klasyfikację nauk określił mianem „naturalnej” (por. Kotarbiński 1961, s. 368). Dokonał podziału na nauki szczegółowe i filozoficzne. Do pierwszej grupy zaliczył nauki formalne (matematykę) i nauki realne (przyrodnicze i humanistyczne). Dalej w każdej grupie nauk wyodrębnił „poddziały”, utrzymując analogiczne dla obu działów zasady. Do drugiej grupy zaliczył nauki genetyczne (nauki o poznaniu - logika formalna, teoria