7

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0. €> by WAiP 2009

Źródła pracy 15

„Jeśli będziesz pracowity, będziesz między królami" czy „Pracą może być mierzona wartość srebra równie dobrze jak wartość wszelkich innych rzeczy" (Nowacki. 2007, s. 25).

Aspekt kwalifikacji zawodowych wywodzi się z teorii zdolności, która pojawiła się w końcu XVII wieku (Nowacki, 2001, 49, Scharmann, 1956) w pracach Antoniego Laurenta Lavoisierna (1743-1794). Stwierdził on, że pomimo ogromnej różnorodności zajęć i czynności można je sprowadzić do mechanicznych i chemicznych sposobów pracy i w ten sposób wydzielić nauki praktyczne oparte na geometrii, matematyce, mechanice, technice, procesach chemicznych (utlenianie), fizycznych (krystalizacji) czy biochemicznych (fermantacji). Praca sprowadza się wówczas do wykonywania czynności. Ich aspekt wyraża wspomniany nurt aktywistyczny, realizowany dzięki ręce jako symbolu pracy. Połączenie takiej pracy z rozumem pozwala człowiekowi „oswoić przyrodę", wytworzyć narzędzia jako pierwsze podstawy techniki, a z czasem zastąpić pracę ręczną nowymi maszynami i kolejnymi zdobyczami cywilizacyjnymi - automatami (Spengler, 1990), „przekształcając materiały natury" (Nowacki, 2005, s. 17). Proces ów pozwala postrzegać człowieka jako twórcę. Twórczość owocowała nowymi technikami, które wymagały opanowywania kolejnych czynności, stanowiących wyższe struktury umiejętnościowe, przekształcane w kwalifikacje zawodowe. Okres twórczego wkładu człowieka w pracę przypada na rewolucję naukowo-techniczną, której „korzenie” mają swe źródło w dorobku encyklopedystów. Ich dzieło Encyklopedia nauk, umiejętności i rzemiosł (1751-1780) przyczyniło się do emancypacji rzemiosła i jego pracowników w wyniku głoszonych haseł „Leissez faire", „Lasscs passer", dla których ważniejsza była wolność i dążenie do niej oraz wyzwolona indywidualność i inicjatywy, przyczyniające się do nowej organizacji pracy i techniki. Następstwem owych zmian osobowościowych stały się odkrycia naukowe, tworzenie nowych warunków do pełnego, nieskrępowanego rozwoju człowieka, które spowodowały swobodny rozwój pracy, nie tylko w warsztatach rzemieślniczych, ale również w powstających wielkich zakładach produkcyjnych. Odkrycia naukowe ilustrują twórczość człowieka, która przyczyniła się do rozwoju nowych nauk, m.in. ekonomii. Jej twórca Adam Smith (1723-1790) sformułował tezę. w której uznawał pracę „za jedyne źródło materialnego bogactwa, czyli wartości użytkowych". Te wartości zdominowały poglądy człowieka na pracę na blisko 150 lat. Zwrot dokonał się wraz z powstaniem nurtu \niman relation, który upowszechnia nowe wartości, takie jak zadowolenie, satysfakcja, szczęście. Są one ważne dla każdego człowieka. Jest to współczesny nurt myślenia, nie tylko o człowieku, ale również o pracy (Jan Paweł II, 1981, 1996; Furmanek, 2006; Nowacki, 2007).

16    RorinaM. Praca jako kategoria naukowa

1.2. Praca jako kategoria poznawcza

Aspektów poznawczych pracy dostarczają rozważania filozofów, psychologów, pedagogów, socjologów, ekonomistów oraz innych przedstawicieli nauk o pracy. Każdy z nich inaczej definiuje pracę, choć pogląd Mieczysława Michalika (1977) ilustruje interdyscyplinarny charakter pracy wyrażonej:

■    swoistą formą stosunku człowieka do przyrody,

■    formą więzi między jednostkami ludzkimi.

■    formą stosunków społecznych.

Powyższe stanowisko wobec pracy pozostaje interesujące zarówno dla filozofów, jak i socjologów. Integrację tych stanowisk ilustruje pcrsonalistyczny pogląd na pracę Jana Pawła II:

„praca jest dobrem człowieka - dobrem jego społeczeństwa - przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowuje ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem" (Kardynał Stefan Wyszyński (1957), Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II -Laborem exercens, 1981, 1996).

Sens powyższego rozumienia pracy czyni człowieka jej głównym podmiotem. On ją tworzy, w czym pomocne są kwalifikacje, a te pozwalają na angażowanie się człowieka w proces pracy, uśw iadamiając mu ich przydatność dla procesu pracy i potrzebę ich przenoszenia na wytwarzany produkt społecznie pożądany. Ów produkt umożliwia urzeczywistnienie się człowieka jako pracownika, dzięki przenoszeniu posiadanych kwalifikacji na wytwór pracy, a przez jego społeczną przydatność spełnianie się jako człowiek i obywatel. Pcrsonalistyczny nurt pracy wywodzi się z chrześcijańskiej koncepcji pracy, będącej przeciwieństwem marksistowskiej, której cechą jest czynienie ziemi poddanej człowiekowi, bowiem to człowiek „urządza" ją poprzez jej przysposabianie do swoich potrzeb. W procesie tym kieruje się „przede wszystkim dyspozycjami psychicznymi - rozumem, wolą - bo same siły fizyczne tu nie wystarczają" (...) „Rozum i wola uważane są za główne władze duszy ludzkiej” (Pismo Święte, Księga Rodzaju, Stary Testament, 2000, s. 6). Ich pochwałę opisuje Księga Mądrości: „Ty mądrością uzbroiłeś człowieka, aby panował nad istotami stworzonymi przez Ciebie", czyniąc „człowieka królem na ziemi (...) będąc jej ujarzmieniem, tzn. podporządkowania jej człowiekowi". Ten nurt znajduje odzwierciedlenie w koncepcjach pracy współczesnych myślicieli społecznej nauki kościoła. Przyjrzyjmy się tezom głównych ich przedstawicieli.