82,83 bmp

Koncert Europejski: Wielka Brytania, Austria i Rosja

We wrześniu 1814 r., gdy Napoleon zaznał pierwszego wygnania na Elbie, zwycięzcy wojen napoleońskich zgromadzili się w Wiedniu, aby utworzyć zręby powojennego porządku. Kongres Wiedeński kontynuował obrady zarówno w czasie ucieczki Napoleona z Elby, jak i jego ostatecznej klęski pod Waterloo. W międzyczasie konieczność odbudowy porządku międzynarodowego stała się jeszcze pilniejsza.

Książę von Mettemich pełnił funkcję negocjatora ze strony Austrii, chociaż z uwagi na to, że Kongres odbywał się w Wiedniu, cesarz austriacki był zawsze na miejscu. Król Prus wysłał księcia von Hardenber-ga, a dopiero co przywrócony na tron francuski Ludwik XVIII polegał na

Talleyrandzie, który tym samym służył wszystkim władcom francuskim od czasów jeszcze przedrewolucyjnych. Car Aleksander I, nie chcąc zlecać tej emińentnej roli komukolwiek, występował sam we własnym imieniu. Angielski minister spraw zagranicznych, lord Castlereagh, negocjował w imieniu Wielkiej Brytanii.

Tych pięciu spełniło wszystkie swoje zamierzenia. Po Kongresie Wiedeńskim Europa doświadczyła najdłuższego w swojej historii okresu pokoju. Przez czterdzieści lat nie było żadnej wojny między wielkimi mocarstwami, a po Wojnie Krymskiej w 1854 r. — żadnej wojny powszechnej przez następne sześćdziesiąt lat. Układ wiedeński był zgodny z planem Pitta do tego stopnia, że przedstawiając go parlamentowi Castłe-reagh dołączył kopię pierwotnego planu brytyjskiego, żeby wykazać, jak dalece został on wzięty pod uwagę.

Paradoksalnie, utrzymanie porządku międzynarodowego, który stworzono wyraźniej niż kiedykolwiek w imię równowagi sił, wcale nie polegało na samej sile. Wynikało to między innymi stąd, że wyważono równowagę tak doskonale, iż mogła zostać obalona jedynie wielkim wysiłkiem. Najważniejszym jednak powodem tego stanu rzeczy było to, że kraje kontynentalne były związane poczuciem wspólnych wartości. Istniała zatem równowaga nie tylko fizyczna, lecz także moralna. Siła i sprawiedliwość były w zasadniczej harmonii. Równowaga sił ogranicza możliwość użycia siły; wspólne wszystkim poczucie sprawiedliwości zmniejsza chęć użycia siły. Porządek międzynarodowy postrzegany jako niesprawiedliwy prędzej czy później zostanie zakwestionowany. Ale ocena sprawiedliwości porządku międzynarodowego przez narody określana jest w tej samej mierze przez instytuq'e wewnętrzne, co przez ocenę celów taktycznych polityki zagranicznej. Z tego powodu harmonia między instytucjami krajowymi wzmacnia pokój. Może to wydać się ironią, ale Metternich wyprzedził Wilsona w tym względzie, że wierzył w potrzebę istnienia wspólnego poczucia sprawiedliwości dla utrzymania porządku międzynarodowego, jakkolwiek jego pojęcie sprawiedliwości różniło się od tego, co Wilson chciał zinstytucjonalizować w XX wieku.

Stworzenie powszechnej równowagi sił okazało się stosunkowo proste. Mężowie stanu oparli się na Planie Pitta, jak na schemacie architektonicznym. Ponieważ idea narodowego samoistnienia nie została jeszcze wynaleziona, nie czuli się zobowiązani do wydzielenia państw o etnicznie jednolitym charakterze z terytoriów odebranych Napoleonowi. Austria umocniła się we Włoszech, Prusy — w Niemczech. Republika Holenderska otrzymała austriackie Niderlandy (przeważnie tereny dzisiejszej Belgii). Francja musiała oddać wszystkie swoje zdobycze terytorialne

83