48

Dłoń - od nadgarstka w kierunku palców. Piec)' - od pośladków w kierunku szyi. Pośladki szczotkujemy na okrągło zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Nogi - od pięty w kierunku pośladków'. Spód stopy -od pięt w kierunku palców. Wierzch stopy do góry, począwszy od palców. Podane tutaj kierunki ruchów wzorowane są na masażu klasycznym. Wielu terapeutów stosuje inne kierunki szczoteczkowania, co nie jest błędem. Oprócz ruchów głaszczących możemy stosować opukiwanie szczoteczką ciała dziecka (z wyjątkiem szyi i brzucha). Szczególnie uw^rażnie warto opukiw^rać stawy.

Szczoteczkowanie wzmaga czucie wewnętrzne (prioprioreceptyw-

ne) w obrębie skóry i stawów' oraz wygasza odruchy.

Jeżeli nie ma na to czasu, to szczoteczkowanie całego ciała nie jest konieczne. Możemy szczoteczkować na przykład te części ciała, nad którymi dziecko ma szansę najwcześniej uzyskać kontrolę.

Inne formy stymulacji dotykowej możliwe do zastosowania, to przykładowo silny prysznic z ciepłą i zimną wodą, obszczypywanie, łaskotanie czy masowanie ciała ręcznikiem. Oczywiście, jak zawsze, należy uważać, aby nie przesadzić. Wszystkie powyższe zabiegi stosujemy, gdy mamy dobry kontakt z dzieckiem, uważąjąc, aby ono nie odbierało naszych zabiegów jako inwazji. Jak już to opisywałem w rozdziale poprzednim, nie są groźne reakcje odruchowe dziecka, na przykład odruch obronny czy odruch przestrachu. Natomiast bardzo niekorzystne jest występowanie u dziecka uczucia strachu. Myślę, że przeciętny nauczyciel będzie w stanie dzięki własnej empatii wyraźnie odróżnić te dwie różne reakcje. Dla ułatwienia można przyjąć, że im bardziej uczeń kontroluje własne ruchy dowolne, tym większe jest prawdopodobieństwo, że jest on zdolny do przeżywania uczucia strachu. Uczucie to dlatego jest groźne u dzieci z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego, że wobec braku możliwości zrozumienia przez dziecko rzeczywistego zagrożenia, będzie ono miało duże kłopoty z poradzeniem sobie z tym uczuciem. Nic oznacza to oczywiście, że nie możemy w' swojej pracy tolerować pewnych stanów niezadowolenia ucznia. Nasi uczniowie generalnie nie będą lubili zmian, więc więlę nowych zajęć może wywoływać niezadowolenie. Jednak, po pewmym czasie dzieci przyzwycząjąją się do nich i zaczynąją je lubić.

Praca z ręką

Na poziomie odruchów wTodzonych, głównym obszarem zainteresowania terapeuty była twarz dziecka, natomiast na poziomie obecnie omawianym szczególnej uwagi będzie wymagała jego ręka, a zwłaszcza dłoń.