Fitopatologia leśna (44)

/. fnuiopnyra — rosimy nasienne

Liczba roślin kwiatowych występujących pasożytniczo na roślinach drz stych jest stosunkowo niewielka. Wywodzą się one z dwóch rodzin: Lorant ceae (gązewnikowate) i Cuscutaceae (kaniankowate).

Przedstawiciele pierwszej rodziny są pólpasożytami, tzn. roślinami, kt dzięki posiadaniu barwnika zieleni syntetyzują same CO:, a wodę z solami i ralnymi pobierają od swojego gospodarza. Należą tu m.in. rodzaje Viscunti mioła; rys. 84, str. 225), Loranthus (gązewnik), Arceuthobium (jemioła kark ta) i inne.

Przedstawiciele rodziny Cuscutaceae są pasożytami całkowitymi, gdyż nie ją chlorofilu ani korzeni, a pokarm czerpią z roślin-gospodarzy. Jako przy^r można przytoczyć gatunki rodzaju Cuscuta (kanianka).

Rzut oka na całokształt informacji zawartej w rozdziale V, poświęconym etf logii, czyli działowi fitopatologii zajmującemu się bezpośrednimi przyc: chorób roślin, pozwala zauważyć, że ogromna większość biotycznych czynnf chorobotwórczych w stosunku do drzew leśnych jest reprezentowana przez kroorganizmy, głównie grzyby i bakterie. Organizmy te mogą pod wpływem; nych czynników mutagenicznych zmieniać swe patogeniczne uzdolnienia. Mo~ się domyślić, że wspomniane czynniki mutagcniczne, często związane ze zmi mi zewnętrznego środowiska rośliny-gospodarza, ale także inne okoliczno sprawiają, że mogą się pojawić zupełnie nowe, dotąd nieznane mikroorgan¹ chorobotwórcze dla roślin, powstałe m.in. z form przedtem niepatogenicr To ostatnie zjawisko zwraca uwagę na fakt, że nie ma ostrego przejścia mi mikroorganizmami fitopatogenicznymi i niefitopatogcnicznymi. Tym nie~ można też stwierdzić, że mikroorganizmy powodujące choroby roślin stano tylko mały ułamek ogółu mikroorganizmów. Trzeba jednak zarazem podkr że ten ogół mikroorganizmów nie może być dla fitopatologa czynnikiem oboję” nym, gdyż z jednej strony stanowi on precyzyjny wykładnik środowiska, w rym żyje roślina-gospodarz (szczególnie, gdy chodzi o glebową część jej środ_s ska), a z drugiej wpływa wysoce miarodajnie na możliwości działania posL gólnych patogenów. Stosunki synekologiczne panujące między mikroorgan mi fitopatogenicznymi a resztą mikroorganizmów, występujących wspó w środowisku rośliny-gospodarza, są przedmiotem badań osobnej, zaczynaj, się dopiero rozwijać dyscypliny naukowej, zwanej mikrobiologią fitopatolo ną, której pierwszych śladów należy szukać w latach dwudziestych XX w. w nadzie i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, a później w Wielkiej B tanii, ZSRR i innych krajach europejskich z Polską włącznie. Jednym z ostat osiągnięć mikrobiologii fitopatologicznej jest opracowanie metody pozwalaj na liczbowe ujmowanie wpływu określonych zbiorowisk mikroorgani^L, (głównie grzybów) na możliwości rozwojowe poszczególnych patogenów ros^ o czym traktuje m.in. następny rozdział.

Proces chorobowy roślin i jego uwarunkowanie

Do szczególnie ważnych zagadnień fitopatologii należy właściwe rozumienie zjawiska występowania i przebiegu chorób u roślin oraz uwarunkowań towarzyszących temu zjawisku. Przedstawiając to zagadnienie, ograniczamy się niemal całkowicie do chorób powodowanych przez czynniki biotyczne. Wniknięcie w to zagadnienie odsłania mechanizmy związane z chorowaniem roślin, a tym samym pozwala określić możliwości ochrony roślin przed chorobami. Proces chorobowy rośliny jest złożonym zjawiskiem biologicznym uwarunkowanym przez cztery szeroko rozumiane czynniki, którymi są: 1) roślina-gospodarz; 2) patogen, czyli organizm chorobotwórczy; 3) środowisko zewnętrzne rośliny-gospodarza; 4) czas.

A. Rola rośliny-gospodarza w procesie chorobowym

Każda z dziś występujących roślin odziedziczyła w ciągu swego rozwoju filogenetycznego szereg właściwości chroniących ją przed ujemnymi wpływami środowiska zewnętrznego, w tym również przed czynnikami powodującymi choroby zakaźne. Gdyby tak nie było, rośliny te nie istniałyby dzisiaj.

Według Gaumanna (1959; z pewnymi modyfikacjami autora) przebieg choroby rośliny, mając na uwadze tylko choroby infekcyjne, można podzielić na kilka poniższych faz bądź stadiów:

1)    zakażenie (infekcja) - okres od zetknięcia się zarazka z gospodarzem do nawiązania z tym ostatnim trwałego stosunku pasożytniczego;

2)    wylęganie (inkubacja) - okres od końca infekcji do wystąpienia na roslinie-■Rospodarzu pierwszych objawów choroby;

3)    ujawnienie się choroby (symptomacja) - okres od pojawienia się na gospodarzu pierwszego symptomu choroby do jego śmierci lub wyzdrowienia,

⁴)    wyzdrowienie - powrót gospodarza do normalnych funkcji fizjologicznych;

⁵)    wyrównanie - odrobienie strat poniesionych przez gospodarza na skutek przebytej choroby (odtworzenie utraconych narządów itp.).

. ściśle biorąc, przytoczony podział obejmuje oprócz właściwej choroby ( azy j³) także pewne zjawiska, które jej wystąpienie muszą poprzedzić (faza 1), oraz

które można obserwować po ustaniu choroby (fazy 4 i 5). Trzeba jednak za-P^czyć, że wyzdrowienie narządów lub całych roślin zdarza się stosunkowo ^dko; zwykle one giną. Skądinąd omawiany podział jest wygodny dla przedrą