Fitopatologia leśna (59)

micznych. Te dwa ustalenia, łącznie z gotowością ponoszenia ryzyka związa go z nimi, stanowią podstawę podejmowania decyzji w zakresie praktycz ochrony. Dostępne sposoby działania mogą nie wystarczyć do uzyskania szy kiego powodzenia i wtedy należy wykorzystać pierwszą próbę jako podstawę cyzji następnej, a wreszcie sięgać do możliwości zalecenia opracowania no ^-technologii ochrony, jak odporne odmiany, pestycydy lub modyfikowanie śród' wiska. W razie potrzeby trzeba się oprzeć na progach ekonomicznych, ust* nych na podstawie obserwacji i doświadczenia, czyli empirycznie, później w miał rę możności je uściślając (m.in. wykorzystując narastającą z czasem od powiel nią informację naukową).    J

Rozwijanie technik ostrzegawczych (monitoringowych). Aktywna ochrona rai ślin przed chorobami powinna być podejmowana jedynie wtedy, gdy już wystoJ pująca lub przewidywana choroba powoduje (spowoduje) straty przekraczaj^* próg ekonomiczny. Zagrożenie chorobowe roślin bywa różne, od stałego zagroJ żenią daną chorobą poczynając, a na możliwości sporadycznego i mało znać cego jej występowania kończąc. W interesie produkcji roślinnej leży więc zor nizowanie dobrze działającej służby rejestracyjno-ostrzegawczej (monitoringowej), która systematycznie będzie zbierała w terenie i przekazywała do ośrodków przetwarzania dane, mogłyby stanowić podstawę prognozowania (przewidywał nia występowania chorób w dalszej przyszłości: kilku miesięcy, roku, a w leśniM twie nawet kilku lat) wystąpienia określonych chorób w mniejszym lub większ]| nasileniu, a następnie sygnalizowania potrzeby wykonania konkretnych zabit gów ochrony w określonym miejscu i czasie. Dane zbierane przez służbę rejestra*J cyjno-ostrzegawczą mogą być różnego rodzaju (rodzaj i nasilenie objawów robowych, wyniki analiz ilościowego występowania patogenów w glebie i innydł środowiskach itp.). Niekiedy, np. gdy można przyjąć, że inokulum jest stale obeo-t ne (jak w przypadku opieńki ciemnej, grzybów Heterobasidion cmnosum, Phem nuspini itp. w lasach), a wybuch epifitozy zależy jedynie od sprzyjających warutfj ków zewnętrznych, dane te mogą być ograniczane do charakterystyki aktualni go stanu środowiska. Wszelkie dane omawianej służby są tym lepsze, im większe! stwarzają możliwości oceny potencjału inokulacyjnego patogenów. Pod tymt kątem należy tę służbę doskonalić.

Opracowanie opisowych i prognostycznych modeli. Dzisiejsza ochrona rośli^ przed chorobami zmierza do opracowania prognostycznych modeli agroe temów i ekosystemów leśnych, za pomocą których byłoby możliwe optym wanie podejmowania decyzji taktycznych dla osiągania maksymalnych ko Prowadzi to do zbierania i integrowania szeregu grup danych komplekso z których każda stanowiłaby określony dynamiczny subsystem: biologiczny,! zyczny, meteorologiczny lub socjalno-ekonomiczny. Takie postępowanie nabyć ułatwione przez zastosowanie analizy systemowej i modelowania mat tycznego. Mając na uwadze potrzeby ochrony przed chorobami roślin, App (1977) proponuje wzięcie pod uwagę następujących elementów:

1.    Jakościowa analiza struktury i funkcji (zachowania się) ekosystemu. ^ dzi tu o zidentyfikowanie podstawowych składników ekosystemu i ich inten oraz o dogodne ujęcie tej analizy w postaci graficznej.

2.    Sformułowanie matematycznego modelu ekosystemu. Sprowadza się to _ poszukiwania matematycznych równań wyrażających interakcje systemu, ny stanu podstawowych składników z upływem czasu i aspekty przypadk narzucane przez nieregularnie występujące zmienne, jak np. przez pogo

wstają submodele dla populacji roślin, dla każdej choroby o większym znaczeniu, a także uwzględniające aspekt biometeorologiczny. Submodele z kolei łączy się aby otrzymać model całego ekosystemu.

3 Ocena adekwatności (odpowiedniości) modelu. Używając szeregu hipotetycznych uwarunkowań, sprawdza się przez odpowiednie porównania prognozy Modelu z ogólnymi oczekiwaniami opartymi na aktualnych obserwacjach ekosystemu. Postępowanie to powinno ujawnić potrzeby udoskonalenia modelu i luki w dostępnej, a wchodzącej tu w rachubę wiedzy, które należałoby zamknąć przez dodatkowe badania.

4.    Matematyczna analiza zachowania się ekosystemu; używając aktualnych danych opisujących ważniejsze funkcjonalne składniki ekosystemu i w miarę potrzeby modyfikując model, ustala się ogólny typ zachowania się ekosystemu i porównuje go z wynikami ćwiczeń symulacyjnych, do których wprowadzano dane arbitralne dla stwierdzenia zachowań ekosystemu w warunkach skrajnych.

5.    Optymalizacja decyzji o sposobie zagospodarowania ekosystemu. Po nadaniu zmiennym ekosystemu, wyrażającym jego wpływy i wypływy, określonych wartości (aby osiągnąć jakąś korzystną funkcję), używa się modelu do poszukiwania warunków maksymalizujących korzyści. To postępowanie jest znane jako programowanie matematyczne.

Pierwsze dwa etapy analizy systemowej, a niekiedy także trzeci etap, można przeprowadzić na podstawie danych z odpowiedniej literatury, rozumienia rzeczy, intuicji i logiczności procesów. Odsłaniają się wtedy braki aktualnej wiedzy i potrzeba wyjaśnienia niektórych krytycznych momentów na drodze eksperymentalnej. Dla etapów 3 i 4 potrzebne są obserwacje połowę i dane z doświadczeń kontrolowanych (dla wyjaśnienia podstawowych mechanizmów i oceny adekwatności).

Można, co prawda, opracować praktyczne systemy ochrony przed chorobami bez formalnego modelowania i analizy systemowej, wymaga to jednak dobrej znajomości ekosystemu i ekologii głównych patogenów. Opracowywanie systemu ochrony jest procesem ciągłym, wymagającym ustawicznego doskonalenia i przystosowywania. Wartość systemu (modelu) musi jednak usprawiedliwiać koszt jego opracowania i stosowania. Obecnie modele prognostyczne przybierają postać programów komputerowych stosowanych m.in. w tzw. systemach wspomagania decyzji o zabiegach ochrony roślin przed chorobami.

B* Taktyka (metody) ochrony roślin przed chorobami

f^da strategia, a więc plan działania mający osiągnąć określony cel, jeżeli ma yc zrealizowana, musi się posługiwać odpowiednimi sposobami, technikami ądź metodami działania. Te metody działania można też nazwać środkami tak-a celowy zestaw tych środków może być nazwany taktyką, podobnie ■)®k dziedzina nauki ochrony roślin zajmująca się umiejętnością taktycznego pompowania na rzecz utrzymywania zdrowotności populacji roślinnych. Ponieważ .*j”^nak metod znanych w ochronie roślin przed chorobami (a także innymi pla-efciTii) j_est _wi_ei_et bywają one klasyfikowane, łączone w grupy na podstawie cha-