Image (67)

•.on mii IAYI MH, ł>łVON ( Uli t IN

gdy w 1 Id*# Nmmlów iiilpowkul/inlnnńć /.a kwestie ekonomiczne i społeczne N|mł*ywtilN nu /grnmmlpęniii l.lgł, Kmin NZ ustanowiła liCOSOC w celu wypeł-ulania hmil/,ie| wys|ieti|a)i/owauvi łt hmkiji mir/ wzmocnienia mechanizmów nadzo-rowania instytucji /ą| mulących Nig sprawami ekonomiczny mi i społecznymi. Zmiany przyjęto w UNZ w poi (.wi taniu z Ligą były koimckwcncją bardziej funkcjonalistyczne-go Ntanowlska^. 1'ownłnitu oigniti/auje do zajmowania się określonymi problemami ekonomicznymi i ttpoloe/tiymi, jednak HCONOC nie przyznano kompetencji niezbędnych do zurządznnia, Może ona tylko wydawać rekomendacje i odbierać raporty od agencji wyspecjalizowanych. W rezultacie agendy ONZ zajmujące się sprawami ekonomicznymi i społecznymi wciąż poszukują lepszych sposobów skutecznego zarządzania (zob. niżej rozważania dotyczące procesu reformy).

Rada Powiernicza

W czasie gdy powstawała ONZ, powołano również Radę Powierniczą, która miała sprawować międzynarodowy nadzór nad 11 terytoriami zależnymi administrowanymi przez 7 państw członkowskich. Zadaniem Rady było zapewnienie podjęcia właściwych kroków w celu przygotowania tych terytoriów do uzyskania samorządności i niepodległości. Do 1994 roku wszystkie terytoria zależne zdobyły samorządność lub niepodległość jako samodzielne państwa lub przez połączenie z sąsiednimi niepodległymi państwami. Ostatnim terytorium zależnym było administrowane przez Stany Zjednoczone Terytorium Powiernicze Wysp Pacyfiku Palau. Po wypełnieniu swego zadania Rada Powiernicza składa się obecnie z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Zmieniono jej przepisy proceduralne, które w razie potrzeby umożliwiają zwołanie jej członków.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, znany także w literaturze anglosaskiej jako Sąd Światowy, jest głównym organem sądowniczym ONZ. Składa się z 15 sędziów wybieranych wspólnie przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Zajmuje się rozstrzyganiem sporów między państwami. Udział państwa w postępowaniu jest dobrowolny, jednak jeżeli strona zdecyduje się na postępowanie, jest ona zobowiązana do przestrzegania decyzji Trybunału. Na prośbę Zgromadzenia Ogólnego lub Rady Bezpieczeństwa Trybunał wydaje także opinie doradcze.

Kluczowe tezy

® Organizacja Narodów Zjednoczonych została powołana po II wojnie światowej w celu zabezpieczania pokoju między państwami.

: W wielu wypadkach konstrukcja instytucji ONZ wynikała z doświadczeń jej poprzedniczki - Ligi Narodów.

Instytucje i mechanizmy funkcjonowania ONZ stanowią odzwierciedlenie zarówno polityki mocarstw (np. weto w Radzie Bezpieczeństwa), jak i uniwersalizmu. Odzwierciedlają także kontecz ność zajmowania się tak interesami narodów, jak i interesami państw. Podstawową cechą ONZ są napięcia I próba zachowania równowagi między tymi różnymi wymogami.

Interpretacje podejścia fiinkcjonalistycznego omawia Claude (1984).

Organizacja Narodów Zjednoczonych

507

Organizacja Narodów Zjednoczonych a utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezplec/eÓBtwa

O kształcie działań ONZ w zakresie pokoju i be/picę/cńslwii decyduje ś wintu wy kun tekst polityczny. Bez wątpienia, od powstania ONZ w 1945 roku w Npiileeznoitd międzynarodowej zaszły zmiany, które miały znaczenie dla systemu Narodów Zjednoc/o nych. Zimnowojenny konflikt między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Hudziec-kim ograniczał funkcjonowanie Rady Bezpieczeństwa, bowiem oba państwa stosowały weto w każdej sytuacji, gdy zagrożone mogły zostać ich istotne interesy. Od 1945 do 1990 roku w Radzie weto w sprawach merytorycznych zostało zgłoszone 193 razy, wporównaniu z 12 przypadkami w latach 1990-2003 (Malone 2004, s, 7). Ponadto, mimo że Karta NZ przewidywała powołanie stałej armii na podstawie porozumienia między Radą Bezpieczeństwa a odpowiednimi państwami, zimnowojenna rywalizacja uniemożliwiła jej powstanie. W rezultacie Rada Bezpieczeństwa nie działała tak, jak zakładali to założyciele ONZ.

W wyniku braku porozumienia dotyczącego przepisów Rozdziału VII Karty NZ, zwłaszcza dotyczących powołania armii działającej przeciwko agresorom, zastosowano całą serię działań prowizorycznych w celu rozwiązywania kwestii pokoju i bezpieczeństwa. Po pierwsze, ustalono procedurę egzekwowania, zgodnie z którą Rada Bezpieczeństwa uzgadnia mandat dla reprezentanta, który działa w jej imieniu. Takie rozwiązanie zastosowano podczas konfliktu koreańskiego w 1950 roku, gdzie działania podjęły zasadniczo Stany Zjednoczone wraz ze swoimi sojusznikami.

Po drugie, wystąpiło wiele przypadków klasycznego utrzymywania pokoju ipeace-keeping). W Karcie NZ nie ma przepisów regulujących akcje utrzymywania pokoju, ale mandat dla klasycznego utrzymywania pokoju oparty jest na przepisach Rozdziału VI Karty. Klasyczne utrzymywanie pokoju oznacza powołanie oddziałów Narodów Zjednoczonych pod dowództwem ONZ, które rozdzielają strony konfliktu po zawieszeniu broni między nimi. Takie wojska stosują siłę wyłącznie w samoobronie, są ustanawiane za zgodą państwa, na terenie którego stacjonują, a w ich skład nie wchodzą jednostki głównych mocarstw. Wojsk takich użyto po raz pierwszy w listopadzie 1956 roku, gdy jednostki ONZ zostały wysłane do Egiptu w celu ułatwienia wycofania ze strefy Kanału Sueskiego sił brytyjskich i francuskich oraz w celu rozdzielenia sił egipskich i izraelskich. Od czasu kryzysu sueskiego wielokrotnie przeprowadzono klasyczne akcje utrzymywania pokoju, m.in. monitorujące zieloną linię na Cyprze i na Wzgórzach Golan.

Po trzecie, po zakończeniu zimnej wojny wprowadzono nowy rodzaj akcji utrzymywania pokoju, czasami zwany wielowymiarowym utrzymywaniem pokoju (muł-tidimenUonal peacekeeping) lub akcjami wymuszania pokoju (jieace e.nforccment). Podczas takich akcji częściej stosowano siłę w celu osiągania celów humanitarnych, częściej również jednostki ONZ były wyposażone w ciężki sprzęt wojskowy i częściej składały się z żołnierzy głównych mocarstw. Niekiedy były one wykorzystywane w sytuacjach konfliktów wewnątrzpaństwowych, w rezultacie zajmowały się zarówno wojnami domowymi, jak i konfliktami międzynarodowymi. Podstawowym problemem funkcjonowania takich sił była trudność w utrzymaniu neutralnej pozycji; niejednokrotnie były one atakowane przez wszystkie strony konfliktu. Do przykładowych akcji tego