Obraz3 bmp

£.>n WIl tW M I ( /INY

Kąt łk faktów i komentarzy

Dziesięć Przykazań jako „dokument" zawierający uniwersalne i ponadczasowe normy powinnościowe Podczas wędrówki z niewoli do Ziemi Obiecanej, Mojżesz otrzymał od Pan.i Boga na górze Synaj tablice, na których zostały spisane nakazy i zakazy obowiązujące członków narodu wybranego, Izraelitów. Poprzez tych wybrańców miały się one stać regułami życia całej ludzkości. Oto dokument normatywny zawarty w polskiej wersji Małego Katechizmu: Jam jest Pan, Bóg twój, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. 1.    Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną. 2.    Nie będziesz brał Imienia Pana Boga twego nadaremno. 3.    Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. 4.    Czcij ojca swego i matkę swoją. 5.    Nie zabijaj. 6.    Nie cudzołóż. 7.    Nie kradnij. 8.    Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu twemu. 9.    Nie pożądaj żony bliźniego swego. 10.    Ani żadnej rzeczy, która jego jest. Nakazy - jak widać - zanim zostają wymienione, zaczynają się od uświadomienia człowiekowi, kto tu jest szefem i dlaczego dyktuje prawa. Szczególny w tym kontrakcie Boga z ludźmi jest fakt, że nie grupa, lecz sam autorytet dyktuje przepisy zachowania, których przestrzeganie pozwoli na osiągnięcie najważniejszego celu, czyli zbawienia. Autorytet informuje w pierwszym stwierdzeniu, że oczekuje wzajemności za czyn wyprowadzenia narodu izraelskiego z „domu niewoli"; tę wzajemność ma człowiek okazywać poprzez trzymanie się przykazań. Widzimy dalej, że cztery pierwsze przykazania są utrzymane w tym samym „tonie" i oddane za pomocą tej samej metafory co stwierdzenie wprowadzające, a zarazem podstawowe. Nakazują mianowicie posłuszeństwo i szacunek wobec autorytetu. Autorytet Boga, jako najwyższy i nieporównywalny z człowieczym, odzwierciedlony został w trzech przykazaniach (w dodatku do stwierdzenia podstawowego). Zarezerwowany jest jednak pewien margines na obowiązek posłuszeństwa i szacunku okazywanego rodzicom. W istocie niekoniecznie chodzi tu o biologicznych „starych", lecz o autorytety różnej kategorii, na przykład osoby starsze. Sposób konstrukcji tych nakazów informuje poza tym, że istnieje oczekiwanie zróżnicowania głębokości i formy wyrażania szacunku wobec autorytetu w zależności od jego wielkości. Okazuje się, że ta wiązka norm powinnościowych wyrażania szacunku i okazywania posłuszeństwa wobec autorytetu jest uniwersalna (Buss, 1995). Choć szczegółowe formy jej ekspresji są w różnych narodach odmienne, to istota jest ta sama: ci, którzy zajmują wysokie stanowiska, są bogaci, mają sławę,

szczególne umiejętności, są starsi, a przez to bardziej doświadczeni lub zasłużeni dla grupy, powinni cieszyć się szacunkiem.

Drugą wiązkę nakazów skierowanych do ludzkości charakteryzuje motyw nakazujący zachowania, które pozwolą utrzymywać harmonijne relacje ludzi między sobą. Dlatego nie waż się zabijać, kraść, a nawet zazdrościć sąsiadowi nowego chryslera, nie mówiąc o podrywaniu jego żony.

Zakaz pożądania rzeczy bliźniego („ani żadnej rzeczy, która jego jest") stanowi korzeń innej normy uniwersalnej, jaką jest tabu kazirodztwa. Istnieje tradycyjnie podzielane przekonanie, że utrzymywanie relacji seksualnych pomiędzy osobnikami, których łączą bliskie więzy krwi, prowadzi do fizycznych i psychicznych defektów u potomstwa (Cohen, 1994). Współczesne badania prowadzone przez genetyków sugerują jednak, że taka opinia jest znacznie przesadzona. Trzeba by wielu pokoleń „mieszania" genów między bliskimi krewnymi, by defekty zaczęły pojawiać się u potomstwa regularnie. To, że występowały one w rodach królewskich, nie znaczy, iż były istotnie częstsze niż wśród ludu, gdzie znacznie mniej akceptowana była praktyka wchodzenia w związki małżeńskie z bliskimi kuzynami. W rodzinach królewskich po prostu przypadki defektów potomstwa były publicznie znane i stąd działały na zasadzie heurystyk dostępności. Wszyscy o tych ułomnościach mówili, dlatego wydawały się one częstsze.

A więc musi istnieć jakiś inny niż biologiczny powód, dla którego zakaz relacji kazirodczych stał się uniwersalnym tabu. Powód ten ma charakter psycho-logiczno-społeczny; taki sam jak uogólniona norma kolejnych sześciu przykazań Bożych, a mianowicie: zachowanie harmonii między bliźnimi poprzez niedopuszczenie do rywalizacji i zazdrości, która rujnowałaby harmonię w rodzinie.

Społeczno-psychologicznego charakteru tabu kazirodztwa dowodzi także objęcie tym prawem w wielu kulturach osoby ojca przybranego (czy przybranej matki). Ojczym nie dzieli przecież więzów krwi z córką żony, ale niech nie ośmiela się próbować łamać tę normę społeczną! No, chyba że jest Woody Allenem; wtedy można sobie pozwolić na pogwałcenie uniwersalnej normy. (Nawiązuję tu do jego związku z przybraną azjatycką córką, zaadoptowaną przez niego i jego byłą żonę Mię Farrow).

Postscriptum: Zapisy przodków, takie jak Biblia, stanowią wciąż niezgłębione przez psychologów źródło wiedzy z zakresu psychologii społecznej.

7.2.2.2 Istota ról społecznych w grupie

Czym jest rola społeczna?

Mimo że grupa kieruje wiele oczekiwań wobec swoich członków, to jednocześnie w pewnym stopniu indywidualizuje ona treść i zakres oczekiwań w zależności od pozycji, jaką jednostka zajmuje w tej grupie. Oczekiwania zależne od pozycji jednostki określane są mianem przepisów roli, a ich zespól stanowi istotę społecznej roli. Pozycja